လူထုက်န္းမာေရး(ကင္ဆာေရာဂါအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ -၂)

>
**Public Health**

အမွန္ကေတာ့ က်ြန္ေတာ္ရင္သားကင္ဆာအေၾကာင္းေရးဖို ့စိတ္ကူးမရွိေသးပါဘူး။ Suewann က တင္ေပးဖို ့ ေျပာလို ့ပါ။ ရင္သားကင္ဆာက သိထားသင့္တဲ့အေၾကာင္းတစ္ခုပါ။ အမ်ိဳးသမီးေတြကို အဓိကျခိမ္းေျခာက္ေန တဲ့ ေရာဂါတစ္ခုဆိုလဲ မမွားပါဘူး။ ဒါေပမယ့့္ ေစာေစာစီးစီး သိရွိရင္ ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုသႏိုင္တဲ့အတြက္
ဘယ္လိုသူေတြမွာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ပြားဖို ့အခြင့္အလမ္းပိုမ်ားသလဲ?
ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ ့လာမွာလဲ?
ေစာေစာစီးစီးသိေအာင္ဘာေတြလုပ္ႏိုင္မလဲ?
ဘယ္လိုနည္းလမ္းေတြနဲ ့ကုသႏိုင္သလဲ? ဆိုတာေတြ သိထားဖို ့လိုပါတယ္။
(၁) ဘယ္လိုသူေတြမွာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ပြားဖို ့အခြင့္အလမ္းပိုမ်ားသလဲ?
- အပ်ိဳေဖာ္၀င္ေစာျခင္း (ရာသီဦးေစာျခင္း) (Early menarche)
- ေသြးဆံုးေနာက္က်ျခင္း (ရာသီကုန္ ေနာက္က်ျခင္း) (Late menopause)
- သားသမီးမထြန္းကားျခင္း

- သားဦးကို အသက္ (၃၀) ေက်ာ္မွ ေမြးဖြားျခင္း
- ရာသီကုန္ျပီးေနာက္ေဟာ္မုန္းအစားထိုးသံုးစြဲျခင္း
- ဓါတ္ေရာင္ျခည္ထိေတြ ့ခဲ့ဖူးျခင္း
- မိသားစု၀င္ထဲ၊ ဒါမွမဟုတ္ေဆြမ်ိဳးထဲတြင္ ရင္သားကင္ဆာ၊သားဥအိမ္ကင္ဆာမ်ားျဖစ္ဖူးျခင္း

စတာေတြဟာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္နုိင္ေျခ ပိုမ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြပါ။ အဲဒီအခ်က္ေတြ မိမိမွာရွိတယ္ဆိုရင္ မိမိရင္သားကို အစဥ္ဂရုျပဳ စစ္ေဆးေနဖို ့ လိုပါလိမ့္မယ္။

(၂) ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ ့လာမွာလဲ?
- ရင္သားအက်ိတ္။ ဂ်ိဳင္းျပန္ရည္က်ိတ္ၾကီးျခင္း။
- ရင္သားအေရျပား ခ်ိဳင့္၀င္ျခင္း၊ ထူထဲျပီး လိေမၼာ္ခြံကဲ့သို ့ျဖစ္ေနျခင္း၊
- ႏုိ ့သီးေခါင္းခိ်ဳင့္၀င္ေနျခင္း၊ ႏုိ ့သီးတ၀ိုက္မွုိ ုစြဲသကဲ့သို ့ျဖစ္ျခင္း၊ ႏုိ ့သီးမွေသြးထြက္ျခင္း စတာေတြအျပင္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားအျမစ္ပြားျခင္း (Metastasis) ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ လကၡဏာေတြနဲ ့လဲလာႏုိင္ပါတယ္။
(၃) ေစာေစာစီးစီးသိေအာင္ဘာေတြလုပ္ႏိုင္မလဲ?
- မိမိရင္သားကိုေရခ်ိဳးစဥ္မွာျဖစ္ျဖစ္ တစ္ပါတ္တစ္ခါေလာက္ စမ္းၾကည့္သင့္ပါတယ္။ (အထူးသျဖင့္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္နဲ ့ကိုယ္၀န္ေဆာင္ျပီးစအခ်ိန္မ်ား)စမ္းတဲ့အခါမွာလည္း ႏုိ ့ သီးေအာက္မွအစ၊ ရင္သား တစ္ခုလံုး၊ ဂ်ိဳင္းအထိ စမ္းသင့္ပါတယ္။
- အထက္မွာေျပာထားတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတဲ့သူမ်ိဳးဆို၇င္ေတာ့ လိုအပ္သလို ရင္သားဓါတ္မွန္ (Mammogram) ကို ၁-၂ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ထိ ရုိက္ျပီး စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္၊(လိုအပ္သလိုဆိုတဲ့ေန၇ာမွာ သက္ဆိုင္ရာပါရကူက မည္သည္အသက္အရြယ္ကစရုိက္၇မယ္ ဆိုတာကို risk factor ေတြအေပၚ မူတည္ျပီး confirm လုပ္သင့္တာေတြကို လုပ္ျပီး ဆံုးျဖတ္ေပးပါလိမ့္မယ္။ ဖြံ ့ျဖိဳးျပီးႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ screening program ေတြနဲ ့လုပ္ေနပါတယ္။ National Cancer Institute (U.S) guideline အ၇ အသက္ ၄၀-၇၀ ၾကားကို ၁-၂ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ screening လုပ္ဖို ့recommend လုပ္ပါတယ္။ NHS Breast Screening Programme (UK) ကေတာ့ ၅၀-၇၀ႏွစ္ၾကားကိုလုပ္ပါတယ္။ )
- တစ္ကယ္လို ့မသကၤာဖြယ္ရာအက်ိတ္ (သို ့) ရင္သားဓါတ္မွန္ရလဒ္မ်ိဳးေတြ ့ရင္ေတာ့ ရင္သားအသားစယူစစ္ေဆးျခင္း (FNA, Core biopsy, Excisional biopsy)၊ ျပန္ရည္က်ိတ္စစ္ေဆးမွဳမ်ား အျပင္ အဆုတ္၊အသည္း၊အရိုးအစရွိေသာအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို ့ ကင္ဆာပြားျခင္းရွိမရွိစမ္းသပ္မွဳေတြကို ဆက္လုပ္မွာျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ဘယ္လိုနည္းလမ္းေတြနဲ ့ကုသႏိုင္သလဲ?
- ခြဲစိတ္မွဳကေတာ့မျဖစ္မေနလုပ္ရမွာပါ (အသားစအေျဖကကင္ဆာျဖစ္ေနရင္)။ ေရာဂါက အေစာပိုင္းအဆင့္မွာရွိေသးရင္ေတာ့ ရင္သားထိန္းသိမ္းခြဲစိတ္ျခင္း (Breast Conservative Treatment) လုပ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ရင္သားကိုထိန္းသိမ္းႏိုင္မွာပါ။ ေရာဂါအဆင့္ျမင့္ေနရင္ေတာ့ ရင္သားသာမကျပန္ရည္က်ိတ္ မ်ားပါထုတ္ပစ္ရမွာပါ။
- ကင္ဆာတိုက္ဖ်က္ေဆးမ်ားႏွင့္ကုသျခင္း(Chemotherapy)ကလည္းခြဲစိတ္မွ ုမတိုင္မီနဲ့ ့ခြဲစိတ္ျပီး၊ (သို ့)ခြဲစိတ္ျပီးမွာ လူနာရဲ ့ အသက္၊ရာသီအေနအထား၊အၾကိတ္အရြယ္အစား၊ျပန္ရည္က်ိတ္ပါ၀င္မွ ု၊ ေဟာ္မုန္းလက္ခံပရုိတင္း(ER/PR) စတာေတြအေပၚမွာမူတည္ျပီး ေပးေလ့ရွိပါတယ္။

- ဓါတ္ေရာင္ျခည္ျဖင့္ကုသျခင္း(Radiation Therapy)တို ့အျပင္
- ေဟာ္မုန္းကုထံုး(Hormonal Therapy)၊ ဇီ၀ကုထံုး(Biotherapy)စတဲ့ ထိေရာက္ေသာေခတ္မီ ကုထံုးေတြနဲ ့ပူးတြဲကုသႏိုင္ပါတယ္။ ကုသမွ ုေတြအျပီးမွာလည္း သံုးလတစ္ၾကိမ္၊ ေျခာက္လတစ္ၾကိမ္၊ တစ္ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ အစရွိသျဖင့္ ျပန္လည္ေခၚယူစမ္းသပ္မွဳတို ့ ပုံမွန္သြားေရာက္ဖို ့လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ေရာဂါျပန္လည္ထၾကြမွဳ၊ အျခားအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို ့ကင္ဆာပ်ံ ့ႏွံ ့မွဳေတြရွိမရွိ သိရွိဖို ့ျဖစ္လို. အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္
- ေရာဂါမျဖစ္ခင္စဥ္ကတည္းက ေရွာင္ၾကဥ္၍ ရသည္ကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း (ဥပမာ-ေဟာ္မုန္းမ်ား)
- ေရာဂါကို ေစာစီးစြာ သိရွိေအာင္ သတိ(awareness)ထား၍ မိမိကိုယ္ကိုစမ္းသပ္ျခင္း (Self examination)
- ထိေရာက္ေသာကုသမွဳခံယူျခင္းျဖင့္ ေရာဂါအဆင့္မတိုးေအာင္ ကာကြယ္ျခင္း
- ကုသမွဳခံယူျပီးေနာက္ ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားသည့္အတိုင္း ျပန္လည္ျပသျခင္းစတာေတြနဲ ့ ရင္သားကင္ဆာ ေရာဂါကို ရင္ဆိုင္ေက်ာ္လႊားႏိုင္ၾကမွာပါ။
Note*: You can read more about self examination of breast here.





Ref:Public Health

**ေမမြန္ေက်ာ္**

**Public Health**

အမွန္ကေတာ့ က်ြန္ေတာ္ရင္သားကင္ဆာအေၾကာင္းေရးဖို ့စိတ္ကူးမရွိေသးပါဘူး။ Suewann က တင္ေပးဖို ့ ေျပာလို ့ပါ။ ရင္သားကင္ဆာက သိထားသင့္တဲ့အေၾကာင္းတစ္ခုပါ။ အမ်ိဳးသမီးေတြကို အဓိကျခိမ္းေျခာက္ေန တဲ့ ေရာဂါတစ္ခုဆိုလဲ မမွားပါဘူး။ ဒါေပမယ့့္ ေစာေစာစီးစီး သိရွိရင္ ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုသႏိုင္တဲ့အတြက္
ဘယ္လိုသူေတြမွာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ပြားဖို ့အခြင့္အလမ္းပိုမ်ားသလဲ?
ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ ့လာမွာလဲ?
ေစာေစာစီးစီးသိေအာင္ဘာေတြလုပ္ႏိုင္မလဲ?
ဘယ္လိုနည္းလမ္းေတြနဲ ့ကုသႏိုင္သလဲ? ဆိုတာေတြ သိထားဖို ့လိုပါတယ္။
(၁) ဘယ္လိုသူေတြမွာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ပြားဖို ့အခြင့္အလမ္းပိုမ်ားသလဲ?
- အပ်ိဳေဖာ္၀င္ေစာျခင္း (ရာသီဦးေစာျခင္း) (Early menarche)
- ေသြးဆံုးေနာက္က်ျခင္း (ရာသီကုန္ ေနာက္က်ျခင္း) (Late menopause)
- သားသမီးမထြန္းကားျခင္း

- သားဦးကို အသက္ (၃၀) ေက်ာ္မွ ေမြးဖြားျခင္း
- ရာသီကုန္ျပီးေနာက္ေဟာ္မုန္းအစားထိုးသံုးစြဲျခင္း
- ဓါတ္ေရာင္ျခည္ထိေတြ ့ခဲ့ဖူးျခင္း
- မိသားစု၀င္ထဲ၊ ဒါမွမဟုတ္ေဆြမ်ိဳးထဲတြင္ ရင္သားကင္ဆာ၊သားဥအိမ္ကင္ဆာမ်ားျဖစ္ဖူးျခင္း

စတာေတြဟာ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္နုိင္ေျခ ပိုမ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြပါ။ အဲဒီအခ်က္ေတြ မိမိမွာရွိတယ္ဆိုရင္ မိမိရင္သားကို အစဥ္ဂရုျပဳ စစ္ေဆးေနဖို ့ လိုပါလိမ့္မယ္။

(၂) ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ ့လာမွာလဲ?
- ရင္သားအက်ိတ္။ ဂ်ိဳင္းျပန္ရည္က်ိတ္ၾကီးျခင္း။
- ရင္သားအေရျပား ခ်ိဳင့္၀င္ျခင္း၊ ထူထဲျပီး လိေမၼာ္ခြံကဲ့သို ့ျဖစ္ေနျခင္း၊
- ႏုိ ့သီးေခါင္းခိ်ဳင့္၀င္ေနျခင္း၊ ႏုိ ့သီးတ၀ိုက္မွုိ ုစြဲသကဲ့သို ့ျဖစ္ျခင္း၊ ႏုိ ့သီးမွေသြးထြက္ျခင္း စတာေတြအျပင္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားအျမစ္ပြားျခင္း (Metastasis) ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ လကၡဏာေတြနဲ ့လဲလာႏုိင္ပါတယ္။
(၃) ေစာေစာစီးစီးသိေအာင္ဘာေတြလုပ္ႏိုင္မလဲ?
- မိမိရင္သားကိုေရခ်ိဳးစဥ္မွာျဖစ္ျဖစ္ တစ္ပါတ္တစ္ခါေလာက္ စမ္းၾကည့္သင့္ပါတယ္။ (အထူးသျဖင့္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္နဲ ့ကိုယ္၀န္ေဆာင္ျပီးစအခ်ိန္မ်ား)စမ္းတဲ့အခါမွာလည္း ႏုိ ့ သီးေအာက္မွအစ၊ ရင္သား တစ္ခုလံုး၊ ဂ်ိဳင္းအထိ စမ္းသင့္ပါတယ္။
- အထက္မွာေျပာထားတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတဲ့သူမ်ိဳးဆို၇င္ေတာ့ လိုအပ္သလို ရင္သားဓါတ္မွန္ (Mammogram) ကို ၁-၂ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ထိ ရုိက္ျပီး စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္၊(လိုအပ္သလိုဆိုတဲ့ေန၇ာမွာ သက္ဆိုင္ရာပါရကူက မည္သည္အသက္အရြယ္ကစရုိက္၇မယ္ ဆိုတာကို risk factor ေတြအေပၚ မူတည္ျပီး confirm လုပ္သင့္တာေတြကို လုပ္ျပီး ဆံုးျဖတ္ေပးပါလိမ့္မယ္။ ဖြံ ့ျဖိဳးျပီးႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ screening program ေတြနဲ ့လုပ္ေနပါတယ္။ National Cancer Institute (U.S) guideline အ၇ အသက္ ၄၀-၇၀ ၾကားကို ၁-၂ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ screening လုပ္ဖို ့recommend လုပ္ပါတယ္။ NHS Breast Screening Programme (UK) ကေတာ့ ၅၀-၇၀ႏွစ္ၾကားကိုလုပ္ပါတယ္။ )
- တစ္ကယ္လို ့မသကၤာဖြယ္ရာအက်ိတ္ (သို ့) ရင္သားဓါတ္မွန္ရလဒ္မ်ိဳးေတြ ့ရင္ေတာ့ ရင္သားအသားစယူစစ္ေဆးျခင္း (FNA, Core biopsy, Excisional biopsy)၊ ျပန္ရည္က်ိတ္စစ္ေဆးမွဳမ်ား အျပင္ အဆုတ္၊အသည္း၊အရိုးအစရွိေသာအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို ့ ကင္ဆာပြားျခင္းရွိမရွိစမ္းသပ္မွဳေတြကို ဆက္လုပ္မွာျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ဘယ္လိုနည္းလမ္းေတြနဲ ့ကုသႏိုင္သလဲ?
- ခြဲစိတ္မွဳကေတာ့မျဖစ္မေနလုပ္ရမွာပါ (အသားစအေျဖကကင္ဆာျဖစ္ေနရင္)။ ေရာဂါက အေစာပိုင္းအဆင့္မွာရွိေသးရင္ေတာ့ ရင္သားထိန္းသိမ္းခြဲစိတ္ျခင္း (Breast Conservative Treatment) လုပ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ရင္သားကိုထိန္းသိမ္းႏိုင္မွာပါ။ ေရာဂါအဆင့္ျမင့္ေနရင္ေတာ့ ရင္သားသာမကျပန္ရည္က်ိတ္ မ်ားပါထုတ္ပစ္ရမွာပါ။
- ကင္ဆာတိုက္ဖ်က္ေဆးမ်ားႏွင့္ကုသျခင္း(Chemotherapy)ကလည္းခြဲစိတ္မွ ုမတိုင္မီနဲ့ ့ခြဲစိတ္ျပီး၊ (သို ့)ခြဲစိတ္ျပီးမွာ လူနာရဲ ့ အသက္၊ရာသီအေနအထား၊အၾကိတ္အရြယ္အစား၊ျပန္ရည္က်ိတ္ပါ၀င္မွ ု၊ ေဟာ္မုန္းလက္ခံပရုိတင္း(ER/PR) စတာေတြအေပၚမွာမူတည္ျပီး ေပးေလ့ရွိပါတယ္။

- ဓါတ္ေရာင္ျခည္ျဖင့္ကုသျခင္း(Radiation Therapy)တို ့အျပင္
- ေဟာ္မုန္းကုထံုး(Hormonal Therapy)၊ ဇီ၀ကုထံုး(Biotherapy)စတဲ့ ထိေရာက္ေသာေခတ္မီ ကုထံုးေတြနဲ ့ပူးတြဲကုသႏိုင္ပါတယ္။ ကုသမွ ုေတြအျပီးမွာလည္း သံုးလတစ္ၾကိမ္၊ ေျခာက္လတစ္ၾကိမ္၊ တစ္ႏွစ္တစ္ၾကိမ္ အစရွိသျဖင့္ ျပန္လည္ေခၚယူစမ္းသပ္မွဳတို ့ ပုံမွန္သြားေရာက္ဖို ့လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ေရာဂါျပန္လည္ထၾကြမွဳ၊ အျခားအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို ့ကင္ဆာပ်ံ ့ႏွံ ့မွဳေတြရွိမရွိ သိရွိဖို ့ျဖစ္လို. အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္
- ေရာဂါမျဖစ္ခင္စဥ္ကတည္းက ေရွာင္ၾကဥ္၍ ရသည္ကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း (ဥပမာ-ေဟာ္မုန္းမ်ား)
- ေရာဂါကို ေစာစီးစြာ သိရွိေအာင္ သတိ(awareness)ထား၍ မိမိကိုယ္ကိုစမ္းသပ္ျခင္း (Self examination)
- ထိေရာက္ေသာကုသမွဳခံယူျခင္းျဖင့္ ေရာဂါအဆင့္မတိုးေအာင္ ကာကြယ္ျခင္း
- ကုသမွဳခံယူျပီးေနာက္ ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားသည့္အတိုင္း ျပန္လည္ျပသျခင္းစတာေတြနဲ ့ ရင္သားကင္ဆာ ေရာဂါကို ရင္ဆိုင္ေက်ာ္လႊားႏိုင္ၾကမွာပါ။
Note*: You can read more about self examination of breast here.





Ref:Public Health

**ေမမြန္ေက်ာ္**