> -လူထုက်န္းမာေရး(ႏွာေခါင္းကင္ဆာ - Nasal cancers )-

**Public Health**
 ႏွာေခါင္း ကင္ဆာကလည္း ေသြးနဲ႔ ေသြးျပန္ရည္ လမ္းေၾကာင္း ေတြကေန တျခားတျခား သြားေတာ့တာဘဲ။ Lymph system ေသြးျပန္ရည္စနစ္ကေန ကူးေတာ့ Lymph nodes တက္ေစ့ေတြ ၾကီးလာေစတယ္။ ဆိုးတာက အဆုပ္၊ အသဲ၊ အရိုးေတြဆီပါ ေရာက္လို႔ဘဲ။ ဆရာဝန္ေတြဆီ ေရာက္လာရင္ ၈ဝ% ေလာက္က ျပန္႔ေနတဲ့အဆင့္ ေရာက္ေနတတ္တယ္။ အမ်ိဳးသားေတြက ၂ ဆ ပိုျဖစ္တယ္။ အသက္ ၄၅ ႏွစ္ ေက်ာ္ေတြ ပိုျဖစ္တယ္။ Risk Factors and Prevention ဘာ့လိုျဖစ္ႏိုင္သလဲ၊ ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ။ သုေတသန လုပ္ထားတာေတြထဲက အခ်က္တိုင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အခြင့္အလမ္း မ်ားေစတာသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရးျပတဲ့ အခ်က္ေတြနဲ႔ အေတာ္ၾကီး နီးကပ္၊ ထိစပ္ေနသူေတြမွာ ကင္ဆာ မျဖစ္တာေတြ အမ်ားၾကီးရွိပါတယ္။ ၁။ ေဆးလိပ္၊ စီးကရက္၊ ေဆးတံ၊ ေဆးငံု၊ ေဆးရွဴ၊ ၂။ အရက္၊ ၃။ Human papillomavirus (HPV) ဆိုတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္၊ ဒီအေကာင္က လိင္ဆက္ဆံရာကေနလည္း ကူးတဲ့ပိုး။ ၄။ Specific inhalants အမံႈအမႊား၊ အေငြ႔အသက္ေတြ၊ သစ္သား၊ အဝတ္အထည္၊ သားေရ၊ Flour dust ဂ်ံဳမံႈ႔၊ Nickel dust (နစ္ကယ္လ္)၊ Chromium dust (ခရိုမီယမ္)၊ Mustard gas မုန္ညင္းေငြ႔၊ Asbestos မ်က္ႏွာက်က္လုပ္အမံႈ၊ Isopropyl alcohol fumes (အိုင္ဆိုပရိုပိုင္းလ္) အရက္ျပန္၊ Radium fumes (ေရဒီယမ္) ေငြ႔၊ Glue fumes ေကာ္ေငြ႔၊ Formaldehyde fumes (ေဖၚမယ္လ္ဒီဟိုက္) ေငြ႔ Solvent fumes used in furniture and shoe production ပရိေဘာဂ ႏွင့္ ဖိနပ္လုပ္ငန္း သံုး ေဖ်ာ္ေဆးေတြ၊

၅။ Air pollution ေလထုညစ္ညမ္းမႈ၊ စျဖစ္ေတာ့ အေအးမိ ႏွာေစးသလိုနဲ႔ စတယ္။ ၾကာေတာ့မွ ေရာဂါရွိမွန္း သိရလို႔ ေနာက္က် ေနတတ္တယ္။ ႏွာေခါင္း ပိတ္တာ၊ မ်က္စိထဲမွာ အရာႏွစ္ခုျမင္တာ၊ မ်က္ရည္ ဆက္တိုက္ က်ေနတာ၊ သြားေတြ ေခ်ာင္လာတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာေတြ ဝင္လာတယ္။ အနံ႔မရျဖစ္၊ ႏွာရည္ယို၊ ႏွာေခါင္းေသြးယို၊ ကုိယ္ပူတာေတြလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္-ႏွာေခါင္းနဲ႔ မ်က္ႏွာမွာ အလံုးေပၚတာမယ္။ ပါးစပ္ဟရတာ ခက္တာမယ္။ လည္ပင္း အၾကိတ္ေတြ ေပၚလာမယ္။ ၾကာေလေလ အားယုတ္၊ အစားပ်က္၊ ပိန္လာမယ္။ ေသျခာေအာင္ Endoscopy လည္ေခ်ာင္းထဲ ကရိယာထဲ့ စစ္ေဆးနည္း၊ Biopsy အသားစျဖတ္ယူ စစ္ေဆးနည္း၊ X ray ဓါတ္မွန္၊ CT or CAT scan စီတီ-စကင္န္၊ MRI ေတြ လုပ္ရတယ္။ ေဆးကုတဲ့အခါ အဖြဲ႔လိုက္ကေန ကုေပးရတယ္။ ခြဲစိတ္ဆရာဝန္၊ သမားေတာ္၊ ကင္ဆာအထူးကု၊ ေရာဂါေဗဒပညာရွင္၊ သူနာျပဳ၊ ဓါတ္ကင္ဌာန၊ စိတ္ေရာဂါအထူးကု၊ အာဟာရအထူးကု၊ လူမႈေရးပညာရွင္ စသူေတြ ပါႏိုင္တယ္။ အမ်ားဆံုးက ခြဲစိတ္တာရယ္၊ ဆက္ျပီး ဓါတ္ကင္တာ ၄-၅ ပါတ္ၾကာ လုပ္ပါတယ္။ ေနာက္က်ေနရင္ မခြဲခင္ကတည္းက ဓါတ္ကင္ေပးတယ္။ ဓါတ္ကင္ကုသတာက ပိုအဆင္ေျပတတ္တယ္။ ခြဲတာလို ရုပ္သိပ္မပ်က္ဘူး။ ခြဲစိတ္တာမွာလည္း ျဖစ္တဲ့ေနရာက ရႈတ္ေထြးတဲ့အတြက္ ရိုးရိုးခြဲတာအျပင္ Laser surgery ေလဆာနည္း၊ Cryosurgery ေအးခဲနည္းေတြ ပါရတတ္ေသးတယ္။ Reconstructive surgery ခြဲစိတ္ထားတဲ့ ႏွာေခါင္းကို အသစ္ျပင္နည္း၊ Prosthesis ႏွာေခါင္းအတု လုပ္တာေတြပါ လိုတတ္ေသးတယ္။ ဓါတ္ကင္တာမွာ ၂ နည္းလုပ္တယ္။ External-beam radiation therapy အျပင္ကေနကင္တာ နဲ႔ Implants internal radiation therapy ရက္အၾကာၾကီး အေခ်ာင္းထည့္တာေတြ ျဖစ္တယ္။ အျပင္နည္းတခုျဖစ္တဲ့ Intensity modulated radiation therapy (IMRT) နည္းသစ္က ပိုထိေရာက္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ေနာက္က်သူေတြကို Chemotherapy ေဆးေပးကုတာ လုပ္ပါတယ္။ တျခားနည္းေတြလည္း လုပ္ၾကေသးပါတယ္။ Massage, Meditation, Music therapy, Prayer, Yoga ႏွိပ္တာ၊ တရားထိုင္တာ၊ ဂီတနဲ႔ ကုတာ၊ ဆုေတာင္းတာ၊ ေရာဂ ေလ့က်င့္ခန္းနည္။

ဓါတ္ကင္ေတာ့ အားယုတ္တယ္။ အစာအာဟာရ ေကာင္းေကာင္း စားသင့္တယ္။ စိတ္ဓါတ္ မက်ေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္သင့္တယ္။ ဓါတ္ကင္လို႔ အနာျဖစ္ရင္ ကုရမယ္။ ပဋိဇီဝေဆး၊ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆး၊ အနာအကိုက္ ေပ်ာက္ေဆး၊ ဗီတာမင္၊ ပ်ိဳ႕-အန္ ေပ်ာက္ေဆးေတြ လိုမယ္။ ဆံပင္ၾကြတ္တာက ေနာက္ေတာ့ ေကာင္းလာႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာမွန္သမွ် ျဖစ္ျပီးေနာက္ ဘယ္ေလာက္ အသက္ရွည္ႏိုင္သလဲ ဆိုတာကို ေျပာရင္ ၅ ႏွစ္ခံနံႈးနဲ႔ ေျပာတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ ၅၄% ရွိလို႔ အဆိုးၾကီး မဟုတ္ပါ။

**Dr. တင့္ေဆြ**

-လူထုက်န္းမာေရး(ႏွာေခါင္းကင္ဆာ - Nasal cancers )-

**Public Health**
 ႏွာေခါင္း ကင္ဆာကလည္း ေသြးနဲ႔ ေသြးျပန္ရည္ လမ္းေၾကာင္း ေတြကေန တျခားတျခား သြားေတာ့တာဘဲ။ Lymph system ေသြးျပန္ရည္စနစ္ကေန ကူးေတာ့ Lymph nodes တက္ေစ့ေတြ ၾကီးလာေစတယ္။ ဆိုးတာက အဆုပ္၊ အသဲ၊ အရိုးေတြဆီပါ ေရာက္လို႔ဘဲ။ ဆရာဝန္ေတြဆီ ေရာက္လာရင္ ၈ဝ% ေလာက္က ျပန္႔ေနတဲ့အဆင့္ ေရာက္ေနတတ္တယ္။ အမ်ိဳးသားေတြက ၂ ဆ ပိုျဖစ္တယ္။ အသက္ ၄၅ ႏွစ္ ေက်ာ္ေတြ ပိုျဖစ္တယ္။ Risk Factors and Prevention ဘာ့လိုျဖစ္ႏိုင္သလဲ၊ ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ။ သုေတသန လုပ္ထားတာေတြထဲက အခ်က္တိုင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အခြင့္အလမ္း မ်ားေစတာသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရးျပတဲ့ အခ်က္ေတြနဲ႔ အေတာ္ၾကီး နီးကပ္၊ ထိစပ္ေနသူေတြမွာ ကင္ဆာ မျဖစ္တာေတြ အမ်ားၾကီးရွိပါတယ္။ ၁။ ေဆးလိပ္၊ စီးကရက္၊ ေဆးတံ၊ ေဆးငံု၊ ေဆးရွဴ၊ ၂။ အရက္၊ ၃။ Human papillomavirus (HPV) ဆိုတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္၊ ဒီအေကာင္က လိင္ဆက္ဆံရာကေနလည္း ကူးတဲ့ပိုး။ ၄။ Specific inhalants အမံႈအမႊား၊ အေငြ႔အသက္ေတြ၊ သစ္သား၊ အဝတ္အထည္၊ သားေရ၊ Flour dust ဂ်ံဳမံႈ႔၊ Nickel dust (နစ္ကယ္လ္)၊ Chromium dust (ခရိုမီယမ္)၊ Mustard gas မုန္ညင္းေငြ႔၊ Asbestos မ်က္ႏွာက်က္လုပ္အမံႈ၊ Isopropyl alcohol fumes (အိုင္ဆိုပရိုပိုင္းလ္) အရက္ျပန္၊ Radium fumes (ေရဒီယမ္) ေငြ႔၊ Glue fumes ေကာ္ေငြ႔၊ Formaldehyde fumes (ေဖၚမယ္လ္ဒီဟိုက္) ေငြ႔ Solvent fumes used in furniture and shoe production ပရိေဘာဂ ႏွင့္ ဖိနပ္လုပ္ငန္း သံုး ေဖ်ာ္ေဆးေတြ၊

၅။ Air pollution ေလထုညစ္ညမ္းမႈ၊ စျဖစ္ေတာ့ အေအးမိ ႏွာေစးသလိုနဲ႔ စတယ္။ ၾကာေတာ့မွ ေရာဂါရွိမွန္း သိရလို႔ ေနာက္က် ေနတတ္တယ္။ ႏွာေခါင္း ပိတ္တာ၊ မ်က္စိထဲမွာ အရာႏွစ္ခုျမင္တာ၊ မ်က္ရည္ ဆက္တိုက္ က်ေနတာ၊ သြားေတြ ေခ်ာင္လာတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာေတြ ဝင္လာတယ္။ အနံ႔မရျဖစ္၊ ႏွာရည္ယို၊ ႏွာေခါင္းေသြးယို၊ ကုိယ္ပူတာေတြလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္-ႏွာေခါင္းနဲ႔ မ်က္ႏွာမွာ အလံုးေပၚတာမယ္။ ပါးစပ္ဟရတာ ခက္တာမယ္။ လည္ပင္း အၾကိတ္ေတြ ေပၚလာမယ္။ ၾကာေလေလ အားယုတ္၊ အစားပ်က္၊ ပိန္လာမယ္။ ေသျခာေအာင္ Endoscopy လည္ေခ်ာင္းထဲ ကရိယာထဲ့ စစ္ေဆးနည္း၊ Biopsy အသားစျဖတ္ယူ စစ္ေဆးနည္း၊ X ray ဓါတ္မွန္၊ CT or CAT scan စီတီ-စကင္န္၊ MRI ေတြ လုပ္ရတယ္။ ေဆးကုတဲ့အခါ အဖြဲ႔လိုက္ကေန ကုေပးရတယ္။ ခြဲစိတ္ဆရာဝန္၊ သမားေတာ္၊ ကင္ဆာအထူးကု၊ ေရာဂါေဗဒပညာရွင္၊ သူနာျပဳ၊ ဓါတ္ကင္ဌာန၊ စိတ္ေရာဂါအထူးကု၊ အာဟာရအထူးကု၊ လူမႈေရးပညာရွင္ စသူေတြ ပါႏိုင္တယ္။ အမ်ားဆံုးက ခြဲစိတ္တာရယ္၊ ဆက္ျပီး ဓါတ္ကင္တာ ၄-၅ ပါတ္ၾကာ လုပ္ပါတယ္။ ေနာက္က်ေနရင္ မခြဲခင္ကတည္းက ဓါတ္ကင္ေပးတယ္။ ဓါတ္ကင္ကုသတာက ပိုအဆင္ေျပတတ္တယ္။ ခြဲတာလို ရုပ္သိပ္မပ်က္ဘူး။ ခြဲစိတ္တာမွာလည္း ျဖစ္တဲ့ေနရာက ရႈတ္ေထြးတဲ့အတြက္ ရိုးရိုးခြဲတာအျပင္ Laser surgery ေလဆာနည္း၊ Cryosurgery ေအးခဲနည္းေတြ ပါရတတ္ေသးတယ္။ Reconstructive surgery ခြဲစိတ္ထားတဲ့ ႏွာေခါင္းကို အသစ္ျပင္နည္း၊ Prosthesis ႏွာေခါင္းအတု လုပ္တာေတြပါ လိုတတ္ေသးတယ္။ ဓါတ္ကင္တာမွာ ၂ နည္းလုပ္တယ္။ External-beam radiation therapy အျပင္ကေနကင္တာ နဲ႔ Implants internal radiation therapy ရက္အၾကာၾကီး အေခ်ာင္းထည့္တာေတြ ျဖစ္တယ္။ အျပင္နည္းတခုျဖစ္တဲ့ Intensity modulated radiation therapy (IMRT) နည္းသစ္က ပိုထိေရာက္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ေနာက္က်သူေတြကို Chemotherapy ေဆးေပးကုတာ လုပ္ပါတယ္။ တျခားနည္းေတြလည္း လုပ္ၾကေသးပါတယ္။ Massage, Meditation, Music therapy, Prayer, Yoga ႏွိပ္တာ၊ တရားထိုင္တာ၊ ဂီတနဲ႔ ကုတာ၊ ဆုေတာင္းတာ၊ ေရာဂ ေလ့က်င့္ခန္းနည္။

ဓါတ္ကင္ေတာ့ အားယုတ္တယ္။ အစာအာဟာရ ေကာင္းေကာင္း စားသင့္တယ္။ စိတ္ဓါတ္ မက်ေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္သင့္တယ္။ ဓါတ္ကင္လို႔ အနာျဖစ္ရင္ ကုရမယ္။ ပဋိဇီဝေဆး၊ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆး၊ အနာအကိုက္ ေပ်ာက္ေဆး၊ ဗီတာမင္၊ ပ်ိဳ႕-အန္ ေပ်ာက္ေဆးေတြ လိုမယ္။ ဆံပင္ၾကြတ္တာက ေနာက္ေတာ့ ေကာင္းလာႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာမွန္သမွ် ျဖစ္ျပီးေနာက္ ဘယ္ေလာက္ အသက္ရွည္ႏိုင္သလဲ ဆိုတာကို ေျပာရင္ ၅ ႏွစ္ခံနံႈးနဲ႔ ေျပာတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ ၅၄% ရွိလို႔ အဆိုးၾကီး မဟုတ္ပါ။

**Dr. တင့္ေဆြ**