>

-လူထုက်န္းမာေရး (၀မ္းပိတ္ေဆးျပႆနာ)-

**Public Health**

 “ဆရာ . . .၊ သမီးေလး ေလ မနက္ ကတည္းက စၿပီး ဝမ္းေလွ်ာ ေနတာ။ အဲဒါနဲ့ ေဆးဆိုင္ သြားၿပီး ဝမ္းပိတ္ေဆး ဝယ္တိုက္ လိုက္တာ။ ဝမ္းေတာ႕နည္းသြား တယ္။ အဖ်ားေတြတက္ၿပီး အန္ပါ အန္ လာတယ္ဆရာ” “အေမ႕ကို လိုက္ၾကည္႕ပါဦးဆရာ။ အဖ်ားေတြ အရမ္းတက္ၿပီး ကေယာင္ ကတမ္းေတြ ေျပာေနတယ္။ မနက္က ေတာ့ ဝမ္းသြားတယ္။ ဒါနဲ့ ေဆးဆိုင္ သြားၿပီး ေဆးဝယ္တိုက္လိုက္တယ္။ ေန့လယ္ကစၿပီး အဖ်ားတက္ေတာ႕တာပဲ” အထက္ပါစကားရပ္မ်ားမွာ ကြ်န္ ေတာ္တို့ ဆရာဝန္မ်ားၾကားၾကရေလ႕ရွိ ေသာ ျပႆနာမ်ားျဖစ္သည္။ ကြ်န္ေတာ္ တို့ ေရႊျမန္မာမ်ားကလည္း စိတ္ေစာ သည္။ ဖ်ားလွ်င္ အခုခ်က္ခ်င္းေပ်ာက္ ခ်င္သည္။ ဝမ္းသြားလွ်င္ ခ်က္ခ်င္း ရပ္ ခ်င္သည္။ အန္လွ်င္ ခုခ်က္ခ်င္း သက္ သာခ်င္သည္။ ဝမ္းသြားရသည္႕အေၾကာင္း ရင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္။ ေရာဂါပိုးမ်ား ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ အူလမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းျခင္းေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ ပဋိဇီဝေဆးမ်ားေသာက္၍ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊ အစာမေၾကလြယ္ေသာအစာမ်ားေၾကာင္႕ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊ အစာအဆိပ္သင္႕၍ ဝမ္း ေလွ်ာျခင္း စသည္ျဖင္႕ မ်ိဳးစံုရွိသည္။ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားက ဝမ္းေလွ်ာလွ်င္ ဓာတ္ ဆားရည္ ေသာက္ရမွာ ပ်င္းသည္။ အ႐ိုး မ်ားသေလး ေခ်းခါးသေလးျဖင္႕ ျငင္းၾက သည္။ ဝမ္းပိတ္ေဆးဆိုလွ်င္ ဝမ္းသာအား ရ ေသာက္ၾကသည္။ ယခုေဆာင္းပါးတြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆးအေၾကာင္းႏွင္႕ ကေလးမ်ား တြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆးတိုက္ျခင္းျဖင္႕ ျဖစ္ တတ္ေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား အေၾကာင္းတို့အား တင္ျပလိုပါသည္။

 **ဝမ္းပိတ္ေဆးဆိုတာ**
ဝမ္းပိတ္ေဆးဟု အလြယ္ေခၚၾက သည္႕ ေဆးမွာ Loperamide ျဖစ္သည္။ ဆရာဝန္ၫႊန္ၾကားခ်က္မလိုဘဲ အလြယ္ တကူဝယ္၍ရသည္။ Loperamide ကို ဝမ္းေလွ်ာဝမ္းပ်က္ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးတြင္ ဝမ္းသြားသည္႕ အႀကိမ္ေရ နည္းသြား၊ ရပ္သြားေစရန္ သံုးၾကသည္။ ထို့ျပင္ အူ လမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းေသာေရာဂါ (Inflammatory bowel disease) ႏွင္႕ အူ လမ္းေၾကာင္း ခြဲစိတ္ၿပီးခ်ိန္တြင္ျဖစ္ေသာ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတို့အားလည္း သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေစႏိုင္သည္။ ၄င္းသည္ ဏ့နညပူစငစနမငိငညန မွ ဆင္းသက္လာေသာ ေဆးျဖစ္ၿပီး ဘိန္း ကဲ႕သို့ အာနိသင္ရွိေသာ Phenylpiperidine ႏွင္႕ ဓာတုဖြဲ႔စည္းပံုတူညီသည္။Loperamide ႏွင္႕ diphenoxylate ႏွင္႕ တို့ကို အူလမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းေသာ ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းမ်ား တြင္ အသံုးျပဳေလ႕ရွိၾကသည္။ Loperamide သည္ အေျခခံအားျဖင္႕ ဘိန္းကဲ႕သို့ ဝမ္းသြားျခင္းကို ရပ္ေစႏိုင္ ေသာ အစြမ္းရွိေသာ္လည္း ဘိန္း၏ ဆိုး က်ိဳးမ်ားျဖစ္ေသာ မွိန္းျခင္း၊ စြဲလမ္းျခင္း၊ အသက္႐ွဴရပ္တန့္ျခင္း စသည္႕ ဆိုးက်ိဳး မ်ား မရွိေခ်။ Loperamide တြင္ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္အား ထိခိုက္ေသာ ဆိုးက်ိဳးမ်ားမရွိသည္႕ျပင္ စြဲလမ္းေစတတ္ ေသာ အာနိသင္လည္း မရွိေပ။ ထို့ေၾကာင္႕ အျဖစ္အမ်ားဆံုး ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားမွာ အူလမ္းေၾကာင္း လႈပ္ရွားမႈ ေႏွးေကြးသြား ျခင္းႏွင္႕သာ အဓိကဆက္စပ္ေနသည္။ Loperamide ကို ေပးျခင္းသည္ အူ၏ လႈပ္ရွားမႈ ေႏွးေကြးကာ ဝမ္းသြား သည္႕ အႀကိမ္ေရ နည္းသြားရန္သာျဖစ္ သည္။ ဝမ္းသြားျခင္းကို ျဖစ္ေစေသာ ေရာဂါပိုးမ်ားအား သတ္ႏိုင္စြမ္းမရွိေခ်။ ေရဓာတ္ဆံုး႐ံႈးမႈကိုလည္း မသက္သာေစ ႏိုင္။ ထို့ေၾကာင္႕ ၄င္းကို အူနံရံ အခြ်ဲေျမႇး မ်ားထိ ထိုးေဖာက္ဝင္ေရာက္ႏိုင္စြမ္းရွိေသာ ေရာဂါပိုးမ်ားေၾကာင္႕ျဖစ္ေသာ ဝမ္းပ်က္ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းႏွင္႕ ပဋိဇီဝေဆးမ်ားေၾကာင္႕ အူေရာင္ျခင္း (Pseudo-Membranous Colitis) တို့ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတို့တြင္ မသံုးစြဲသင္႕ပါ။ သံုးစြဲပါက ေရာဂါပိုးမ်ားမွာ ဝမ္းထဲတြင္ ပါသြားရမည္႕အစား အူထဲတြင္ ပြားမ်ားလာၿပီး အဖ်ားတက္လာေစတတ္ ၿပီး၊ အခန့္မသင္႕ပါက ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း (Septicaemia) ထိျဖစ္တတ္ကာ အသက္ ပါ ဆံုး႐ံႈးႏိုင္သည္။ ထို့ျပင္ Loperamide ေသာက္ျခင္းသည္ ဓာတ္ဆားရည္ေသာက္ ျခင္းကို ရပ္ပစ္ရသည္႕ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ မဟုတ္ပါ။ ဓာတ္ဆားရည္ကို ဆက္ ေသာက္ရပါမည္။

**Loperamide အလုပ္လုပ္ပံု**
 Loperamide သည္ ဝမ္းသြားျခင္းကို ေလ်ာ႕နည္းေစရန္ နည္းလမ္းအေတာ္မ်ား မ်ားျဖင္႕ ျပဳလုပ္သည္။ ၄င္းသည္ အူနံရံရွိ ေဒါင္လိုက္ ျြကက္သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကို ေလ်ာ႕ပါးေစၿပီး၊ စက္ဝန္းပံုျြကက္သားမ်ား ၏ ညႇစ္အားကို တက္ေစသည္။ ရလဒ္က ေတာ့ အစာေျခအူလမ္းေၾကာင္းတြင္ အစာမ်ား ျဖတ္သန္းရခ်ိန္ ရွည္ၾကာၿပီး အူနံရံမွ အရည္ႏွင္႕ ဓာတ္ဆားမ်ားအား စုပ္ယူခ်ိန္ ပိုမိုရျခင္းျဖစ္သည္။ ထို့ျပင္ မစင္မ်ား အူမႀကီးအတြင္း လႈပ္ရွားသြား လာမႈကိုလည္း ေႏွးေစသည္။ စအိုျြကက္ သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကိုလည္း တိုးတက္ ေစသျဖင္႕ ဝမ္းပိတ္ေစသည္။ သို့ရာတြင္ ၄င္းသည္ ဗိုက္နာျခင္းကို သိသိသာသာ သက္သာေစျခင္း မရွိေပ။ ထို့ျပင္ ကာလဝမ္းေရာ၈ါပိုး (Cholera), Shigella သို့မဟုတ္ Campylobacter ပိုး မ်ားေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတြင္ ထိေရာက္ မႈမရွိေပ။ ထိုမွ်မက အူနံရံကို ထိုးေဖာက္ ဝင္ေရာက္ႏိုင္ေသာ အီးကိုလိုင္း (E. Coli) ႏွင္႕ ဆယ္လ္မိုနဲလား Salmonella) ပိုးတို့ ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတြင္ လံုးဝမသံုးသင္႕ ေပ။ အဖ်ားတက္ျခင္းႏွင္႕ တြဲေနေသာ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ သို့မဟုတ္ ေသြးဝမ္းသြား ျခင္းမ်ားျဖစ္လွ်င္ Loperamide ဝမ္းပိတ္ ေဆးေသာက္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမည္။ အျဖစ္မ်ားေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားမွာ ပ်ိဳ႔ျခင္း၊ အန္ျခင္း၊ ဗိုက္နာျခင္းတို့ျဖစ္ၾက သည္။

**သံုးစြဲျခင္းေၾကာင္႕ ရႏိုင္ေသာ အက်ိဳးမ်ား**
 Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသံုးစြဲျခင္း ျဖင္႕ ရႏိုင္ေသာ အက်ိဳးမ်ားမွာ- - အူနံရံမွ အရည္ႏွင္႕ ဓာတ္ဆားမ်ား စုပ္ယူမႈကို ျမင္႕မားေစျခင္း။ - အူ၏ ညႇစ္သည္႕ႏႈန္းႏွင္႕ အႀကိမ္ ေရကို ေလ်ာ႕နည္းေစျခင္း။ - အူနံရံမွ အရည္မ်ား ထုတ္လုပ္မႈ ကို နည္းေစျခင္း။ - အူမႀကီးအတြင္း မစင္မ်ား ျဖတ္ သန္းသည္႕ အခ်ိန္ကို ရွည္ၾကာေစျခင္း။ - စအိုျြကက္သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကို ျမင္႕မားေစျခင္းတို့ျဖစ္ၾကသည္။ ကေလးမ်ားတြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆး အသံုးျပဳပံု အေမရိကန္ႏိုင္ငံ အစားအေသာက္ ႏွင္႕ ေဆးဝါးကြပ္ကဲမႈအဖြဲ႔က ႏွစ္ႏွစ္ အထက္ ကေလးမ်ားတြင္ Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသံုးစြဲမႈကို ခြင္႕ျပဳထားသည္။ သို့ေသာ္ ကမၻာ႕က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ (WHO) ႏွင္႕ အေမရိကန္ ကေလးပညာ အကယ္ ဒမီတို့ကဲ႕သို့ေသာ အျခားက်န္းမာေရးအဖြဲ႔ အစည္းမ်ားက ကေလးငယ္မ်ားတြင္ Lopramide သံုးျခင္းျဖင္႕ အက်ိဳးေက်းဇူး မရွိႏိုင္သလို ေဘးကင္းလံုၿခံဳမႈလည္း မရွိ ႏိုင္ေၾကာင္း သတိေပးေျပာဆိုမႈမ်ား ရွိခဲ႕ သည္။ ဴသစမောငိန ႏွင္႕ ေဆးတု (Placebo) တို့အၾကား အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ကြာျခားပံုကို ၁၂ ႏွစ္ေအာက္ကေလးမ်ား တြင္ ေလ႕လာခဲ႕ေသာ ေလ႕လာမႈမ်ားကမူ Lopramide သည္ ဓာတ္ဆားရည္တိုက္ ျခင္း၊ အေၾကာေဆးေသြးျခင္း စသည္႕ ကုသမႈမ်ားႏွင္႕ တြဲသံုးလွ်င္ ဝမ္းေလွ်ာဝမ္း ပ်က္သည္႕ ကာလကို တိုေစၿပီး၊ ဝမ္းေလွ်ာ သည္႕ အႀကိမ္ေရကို နည္းေစေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ႕ၾကသည္။ သို့ရာတြင္ မွိန္းျခင္း၊ အူမလႈပ္ရွားေတာ႕ျခင္း (Paralytic ileus)၊ ဗိုက္ေဖာင္းတင္းျခင္းႏွင္႕ ေသဆံုးျခင္းကဲ႕သို့ ဆိုးရြားေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားအား သံုးႏွစ္ေအာက္ ကေလးမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြား ခဲ႕ေၾကာင္း ေတြ႔ရွိခဲ႕ရသည္။ ထို့ေၾကာင္႕ သံုးႏွစ္ေအာက္ကေလးမ်ားတြင္ ဝမ္းပိတ္ ေဆးတိုက္လိုပါက ေကာင္းက်ိဳးႏွင္႕ ဆိုး က်ိဳးကို ခ်ိန္ညႇိၿပီးမွ ေပးသင္႕သည္။ ထို့ ျပင္ ေဆးမ်ားၿပီး အဆိပ္သင္႕မႈကို ကာ ကြယ္ႏိုင္ရန္ ေပးသင္႕သည္႕ အနိမ္႕ဆံုး ပမာဏျဖစ္ေသာ ဝ .၁ မွ ဝ .၂၅ Mg/Kg/day ေလာက္သာ ေပးရမည္။ ကေလးမ်ားတြင္ ေပးသင္႕ေသာ ပမာဏ ပထမရက္တြင္ ေပးရမည္႕ ပမာဏ -သံုးႏွစ္မွ ၅ ႏွစ္အရြယ္ ကေလး မ်ားအတြက္- ၁ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့သံုး ႀကိမ္ (တစ္ေန့ သံုးမီလီဂရမ္) - ေျခာက္ႏွစ္မွ ၈ ႏွစ္ ကေလး မ်ားအတြက္- ၂ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့ႏွစ္ ႀကိမ္ (တစ္ေန့ေလး မီလီဂရမ္) - ကိုးႏွစ္မွ ၁၂ ႏွစ္ကေလးမ်ား အတြက္- ၂ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့သံုးႀကိမ္ (တစ္ေန့ေျခာက္မီလီဂရမ္) (Loperamide ေဆးကဒ္တြင္ တစ္လံုးလွ်င္ ၂ မီလီဂရမ္ပါဝင္ပါသည္) ေနာက္ရက္မ်ားတြင္ ေပးရမည္႕ ပမာဏ ေနာက္ရက္မ်ားတြင္ ဝမ္းထပ္သြားမွ သာ ေဆးစပ္တိုက္သင္႕သည္။ တစ္ေန့ေပး ရမည္႕ပမာဏမွာ ပထမရက္တြင္ ေပးရ မည္႕ပမာဏထက္ မေက်ာ္ေစသင္႕ေပ။

**မွတ္သားရမည္႕ အေျခခံအခ်က္ မ်ား**
 Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသည္ သံုးႏွစ္အထက္ ကေလးမ်ား ဝမ္းေလွ်ာ ရာတြင္ ကုသလွ်င္ ထိေရာက္ၿပီး စိတ္ခ် ရေသာေဆးဟု ယူဆႏိုင္သည္။ သို့ေသာ္ ゞင္းကို အရည္ဆံုး႐ံႈးမႈမ်ားေနေသာ၊ အာဟာရခ်ိဳ႔တဲ႕ေနေသာ၊ ေသြးဝမ္းသြားေန ေသာ ကေလးမ်ားတြင္ မေပးသင္႕ပါ။ မည္သို့ပင္ဆိုေစ ကေလးမ်ားအား တိုက္ ေတာ႕မည္ဆိုပါက ဝမ္းပိတ္ေအာင္ လုပ္၍ ရလာမည္႕အက်ိဳးႏွင္႕ ေဆးတိုက္ျခင္း ေၾကာင္႕ ျဖစ္လာႏိုင္သည္႕ ေဘးထြက္ဆိုး က်ိဳး ဘယ္ကပိုသာသည္ကို ခ်င္႕ခ်ိန္ၿပီးမွ ေပးသင္႕သည္။ ဓာတ္ဆားရည္ တိုက္ေကြ်းျခင္းႏွင့္ အာဟာရျပည္႕ဝေအာင္ ေကြ်းေမြးျခင္းတို့ သည္သာ ကေလးမ်ားဝမ္းေလွ်ာျခင္း အတြက္ စိတ္အခ်ရဆံုးႏွင္႕ အထိေရာက္ ဆံုး ကုထံုးမ်ားျဖစ္သျဖင္႕ ၄င္းတို့ကိုသာ အဓိကထားလုပ္ေဆာင္သင္႕သည္။ Loperamide သည္ အရည္ဆံုး႐ံႈးမႈမရွိ ေသာ သို့မဟုတ္ နည္းပါးေသာ သံုးႏွစ္ အထက္ ကေလးမ်ားတြင္ ၄င္းကုထံုးႏွစ္ မ်ိဳးႏွင္႕ တြဲဖက္ကာသာ အသံုးျပဳသင္႕ပါ ေၾကာင္း . . .။

 **ေဒါက္တာေက်ာ္စြာထြန္း (ေဆးဝါးေဗဒ)**

 Ref:Yoyarlay.com
 ေမမြန္ေက်ာ္

-လူထုက်န္းမာေရး (၀မ္းပိတ္ေဆးျပႆနာ)-

**Public Health**

 “ဆရာ . . .၊ သမီးေလး ေလ မနက္ ကတည္းက စၿပီး ဝမ္းေလွ်ာ ေနတာ။ အဲဒါနဲ့ ေဆးဆိုင္ သြားၿပီး ဝမ္းပိတ္ေဆး ဝယ္တိုက္ လိုက္တာ။ ဝမ္းေတာ႕နည္းသြား တယ္။ အဖ်ားေတြတက္ၿပီး အန္ပါ အန္ လာတယ္ဆရာ” “အေမ႕ကို လိုက္ၾကည္႕ပါဦးဆရာ။ အဖ်ားေတြ အရမ္းတက္ၿပီး ကေယာင္ ကတမ္းေတြ ေျပာေနတယ္။ မနက္က ေတာ့ ဝမ္းသြားတယ္။ ဒါနဲ့ ေဆးဆိုင္ သြားၿပီး ေဆးဝယ္တိုက္လိုက္တယ္။ ေန့လယ္ကစၿပီး အဖ်ားတက္ေတာ႕တာပဲ” အထက္ပါစကားရပ္မ်ားမွာ ကြ်န္ ေတာ္တို့ ဆရာဝန္မ်ားၾကားၾကရေလ႕ရွိ ေသာ ျပႆနာမ်ားျဖစ္သည္။ ကြ်န္ေတာ္ တို့ ေရႊျမန္မာမ်ားကလည္း စိတ္ေစာ သည္။ ဖ်ားလွ်င္ အခုခ်က္ခ်င္းေပ်ာက္ ခ်င္သည္။ ဝမ္းသြားလွ်င္ ခ်က္ခ်င္း ရပ္ ခ်င္သည္။ အန္လွ်င္ ခုခ်က္ခ်င္း သက္ သာခ်င္သည္။ ဝမ္းသြားရသည္႕အေၾကာင္း ရင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္။ ေရာဂါပိုးမ်ား ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ အူလမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းျခင္းေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ ပဋိဇီဝေဆးမ်ားေသာက္၍ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊ အစာမေၾကလြယ္ေသာအစာမ်ားေၾကာင္႕ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊ အစာအဆိပ္သင္႕၍ ဝမ္း ေလွ်ာျခင္း စသည္ျဖင္႕ မ်ိဳးစံုရွိသည္။ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားက ဝမ္းေလွ်ာလွ်င္ ဓာတ္ ဆားရည္ ေသာက္ရမွာ ပ်င္းသည္။ အ႐ိုး မ်ားသေလး ေခ်းခါးသေလးျဖင္႕ ျငင္းၾက သည္။ ဝမ္းပိတ္ေဆးဆိုလွ်င္ ဝမ္းသာအား ရ ေသာက္ၾကသည္။ ယခုေဆာင္းပါးတြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆးအေၾကာင္းႏွင္႕ ကေလးမ်ား တြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆးတိုက္ျခင္းျဖင္႕ ျဖစ္ တတ္ေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား အေၾကာင္းတို့အား တင္ျပလိုပါသည္။

 **ဝမ္းပိတ္ေဆးဆိုတာ**
ဝမ္းပိတ္ေဆးဟု အလြယ္ေခၚၾက သည္႕ ေဆးမွာ Loperamide ျဖစ္သည္။ ဆရာဝန္ၫႊန္ၾကားခ်က္မလိုဘဲ အလြယ္ တကူဝယ္၍ရသည္။ Loperamide ကို ဝမ္းေလွ်ာဝမ္းပ်က္ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးတြင္ ဝမ္းသြားသည္႕ အႀကိမ္ေရ နည္းသြား၊ ရပ္သြားေစရန္ သံုးၾကသည္။ ထို့ျပင္ အူ လမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းေသာေရာဂါ (Inflammatory bowel disease) ႏွင္႕ အူ လမ္းေၾကာင္း ခြဲစိတ္ၿပီးခ်ိန္တြင္ျဖစ္ေသာ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတို့အားလည္း သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေစႏိုင္သည္။ ၄င္းသည္ ဏ့နညပူစငစနမငိငညန မွ ဆင္းသက္လာေသာ ေဆးျဖစ္ၿပီး ဘိန္း ကဲ႕သို့ အာနိသင္ရွိေသာ Phenylpiperidine ႏွင္႕ ဓာတုဖြဲ႔စည္းပံုတူညီသည္။Loperamide ႏွင္႕ diphenoxylate ႏွင္႕ တို့ကို အူလမ္းေၾကာင္း ေရာင္ရမ္းေသာ ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းမ်ား တြင္ အသံုးျပဳေလ႕ရွိၾကသည္။ Loperamide သည္ အေျခခံအားျဖင္႕ ဘိန္းကဲ႕သို့ ဝမ္းသြားျခင္းကို ရပ္ေစႏိုင္ ေသာ အစြမ္းရွိေသာ္လည္း ဘိန္း၏ ဆိုး က်ိဳးမ်ားျဖစ္ေသာ မွိန္းျခင္း၊ စြဲလမ္းျခင္း၊ အသက္႐ွဴရပ္တန့္ျခင္း စသည္႕ ဆိုးက်ိဳး မ်ား မရွိေခ်။ Loperamide တြင္ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္အား ထိခိုက္ေသာ ဆိုးက်ိဳးမ်ားမရွိသည္႕ျပင္ စြဲလမ္းေစတတ္ ေသာ အာနိသင္လည္း မရွိေပ။ ထို့ေၾကာင္႕ အျဖစ္အမ်ားဆံုး ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားမွာ အူလမ္းေၾကာင္း လႈပ္ရွားမႈ ေႏွးေကြးသြား ျခင္းႏွင္႕သာ အဓိကဆက္စပ္ေနသည္။ Loperamide ကို ေပးျခင္းသည္ အူ၏ လႈပ္ရွားမႈ ေႏွးေကြးကာ ဝမ္းသြား သည္႕ အႀကိမ္ေရ နည္းသြားရန္သာျဖစ္ သည္။ ဝမ္းသြားျခင္းကို ျဖစ္ေစေသာ ေရာဂါပိုးမ်ားအား သတ္ႏိုင္စြမ္းမရွိေခ်။ ေရဓာတ္ဆံုး႐ံႈးမႈကိုလည္း မသက္သာေစ ႏိုင္။ ထို့ေၾကာင္႕ ၄င္းကို အူနံရံ အခြ်ဲေျမႇး မ်ားထိ ထိုးေဖာက္ဝင္ေရာက္ႏိုင္စြမ္းရွိေသာ ေရာဂါပိုးမ်ားေၾကာင္႕ျဖစ္ေသာ ဝမ္းပ်က္ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းႏွင္႕ ပဋိဇီဝေဆးမ်ားေၾကာင္႕ အူေရာင္ျခင္း (Pseudo-Membranous Colitis) တို့ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတို့တြင္ မသံုးစြဲသင္႕ပါ။ သံုးစြဲပါက ေရာဂါပိုးမ်ားမွာ ဝမ္းထဲတြင္ ပါသြားရမည္႕အစား အူထဲတြင္ ပြားမ်ားလာၿပီး အဖ်ားတက္လာေစတတ္ ၿပီး၊ အခန့္မသင္႕ပါက ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း (Septicaemia) ထိျဖစ္တတ္ကာ အသက္ ပါ ဆံုး႐ံႈးႏိုင္သည္။ ထို့ျပင္ Loperamide ေသာက္ျခင္းသည္ ဓာတ္ဆားရည္ေသာက္ ျခင္းကို ရပ္ပစ္ရသည္႕ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ မဟုတ္ပါ။ ဓာတ္ဆားရည္ကို ဆက္ ေသာက္ရပါမည္။

**Loperamide အလုပ္လုပ္ပံု**
 Loperamide သည္ ဝမ္းသြားျခင္းကို ေလ်ာ႕နည္းေစရန္ နည္းလမ္းအေတာ္မ်ား မ်ားျဖင္႕ ျပဳလုပ္သည္။ ၄င္းသည္ အူနံရံရွိ ေဒါင္လိုက္ ျြကက္သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကို ေလ်ာ႕ပါးေစၿပီး၊ စက္ဝန္းပံုျြကက္သားမ်ား ၏ ညႇစ္အားကို တက္ေစသည္။ ရလဒ္က ေတာ့ အစာေျခအူလမ္းေၾကာင္းတြင္ အစာမ်ား ျဖတ္သန္းရခ်ိန္ ရွည္ၾကာၿပီး အူနံရံမွ အရည္ႏွင္႕ ဓာတ္ဆားမ်ားအား စုပ္ယူခ်ိန္ ပိုမိုရျခင္းျဖစ္သည္။ ထို့ျပင္ မစင္မ်ား အူမႀကီးအတြင္း လႈပ္ရွားသြား လာမႈကိုလည္း ေႏွးေစသည္။ စအိုျြကက္ သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကိုလည္း တိုးတက္ ေစသျဖင္႕ ဝမ္းပိတ္ေစသည္။ သို့ရာတြင္ ၄င္းသည္ ဗိုက္နာျခင္းကို သိသိသာသာ သက္သာေစျခင္း မရွိေပ။ ထို့ျပင္ ကာလဝမ္းေရာ၈ါပိုး (Cholera), Shigella သို့မဟုတ္ Campylobacter ပိုး မ်ားေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတြင္ ထိေရာက္ မႈမရွိေပ။ ထိုမွ်မက အူနံရံကို ထိုးေဖာက္ ဝင္ေရာက္ႏိုင္ေသာ အီးကိုလိုင္း (E. Coli) ႏွင္႕ ဆယ္လ္မိုနဲလား Salmonella) ပိုးတို့ ေၾကာင္႕ ဝမ္းေလွ်ာျခင္းတြင္ လံုးဝမသံုးသင္႕ ေပ။ အဖ်ားတက္ျခင္းႏွင္႕ တြဲေနေသာ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ သို့မဟုတ္ ေသြးဝမ္းသြား ျခင္းမ်ားျဖစ္လွ်င္ Loperamide ဝမ္းပိတ္ ေဆးေသာက္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမည္။ အျဖစ္မ်ားေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားမွာ ပ်ိဳ႔ျခင္း၊ အန္ျခင္း၊ ဗိုက္နာျခင္းတို့ျဖစ္ၾက သည္။

**သံုးစြဲျခင္းေၾကာင္႕ ရႏိုင္ေသာ အက်ိဳးမ်ား**
 Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသံုးစြဲျခင္း ျဖင္႕ ရႏိုင္ေသာ အက်ိဳးမ်ားမွာ- - အူနံရံမွ အရည္ႏွင္႕ ဓာတ္ဆားမ်ား စုပ္ယူမႈကို ျမင္႕မားေစျခင္း။ - အူ၏ ညႇစ္သည္႕ႏႈန္းႏွင္႕ အႀကိမ္ ေရကို ေလ်ာ႕နည္းေစျခင္း။ - အူနံရံမွ အရည္မ်ား ထုတ္လုပ္မႈ ကို နည္းေစျခင္း။ - အူမႀကီးအတြင္း မစင္မ်ား ျဖတ္ သန္းသည္႕ အခ်ိန္ကို ရွည္ၾကာေစျခင္း။ - စအိုျြကက္သားမ်ား၏ ညႇစ္အားကို ျမင္႕မားေစျခင္းတို့ျဖစ္ၾကသည္။ ကေလးမ်ားတြင္ ဝမ္းပိတ္ေဆး အသံုးျပဳပံု အေမရိကန္ႏိုင္ငံ အစားအေသာက္ ႏွင္႕ ေဆးဝါးကြပ္ကဲမႈအဖြဲ႔က ႏွစ္ႏွစ္ အထက္ ကေလးမ်ားတြင္ Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသံုးစြဲမႈကို ခြင္႕ျပဳထားသည္။ သို့ေသာ္ ကမၻာ႕က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ (WHO) ႏွင္႕ အေမရိကန္ ကေလးပညာ အကယ္ ဒမီတို့ကဲ႕သို့ေသာ အျခားက်န္းမာေရးအဖြဲ႔ အစည္းမ်ားက ကေလးငယ္မ်ားတြင္ Lopramide သံုးျခင္းျဖင္႕ အက်ိဳးေက်းဇူး မရွိႏိုင္သလို ေဘးကင္းလံုၿခံဳမႈလည္း မရွိ ႏိုင္ေၾကာင္း သတိေပးေျပာဆိုမႈမ်ား ရွိခဲ႕ သည္။ ဴသစမောငိန ႏွင္႕ ေဆးတု (Placebo) တို့အၾကား အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ကြာျခားပံုကို ၁၂ ႏွစ္ေအာက္ကေလးမ်ား တြင္ ေလ႕လာခဲ႕ေသာ ေလ႕လာမႈမ်ားကမူ Lopramide သည္ ဓာတ္ဆားရည္တိုက္ ျခင္း၊ အေၾကာေဆးေသြးျခင္း စသည္႕ ကုသမႈမ်ားႏွင္႕ တြဲသံုးလွ်င္ ဝမ္းေလွ်ာဝမ္း ပ်က္သည္႕ ကာလကို တိုေစၿပီး၊ ဝမ္းေလွ်ာ သည္႕ အႀကိမ္ေရကို နည္းေစေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ႕ၾကသည္။ သို့ရာတြင္ မွိန္းျခင္း၊ အူမလႈပ္ရွားေတာ႕ျခင္း (Paralytic ileus)၊ ဗိုက္ေဖာင္းတင္းျခင္းႏွင္႕ ေသဆံုးျခင္းကဲ႕သို့ ဆိုးရြားေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားအား သံုးႏွစ္ေအာက္ ကေလးမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြား ခဲ႕ေၾကာင္း ေတြ႔ရွိခဲ႕ရသည္။ ထို့ေၾကာင္႕ သံုးႏွစ္ေအာက္ကေလးမ်ားတြင္ ဝမ္းပိတ္ ေဆးတိုက္လိုပါက ေကာင္းက်ိဳးႏွင္႕ ဆိုး က်ိဳးကို ခ်ိန္ညႇိၿပီးမွ ေပးသင္႕သည္။ ထို့ ျပင္ ေဆးမ်ားၿပီး အဆိပ္သင္႕မႈကို ကာ ကြယ္ႏိုင္ရန္ ေပးသင္႕သည္႕ အနိမ္႕ဆံုး ပမာဏျဖစ္ေသာ ဝ .၁ မွ ဝ .၂၅ Mg/Kg/day ေလာက္သာ ေပးရမည္။ ကေလးမ်ားတြင္ ေပးသင္႕ေသာ ပမာဏ ပထမရက္တြင္ ေပးရမည္႕ ပမာဏ -သံုးႏွစ္မွ ၅ ႏွစ္အရြယ္ ကေလး မ်ားအတြက္- ၁ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့သံုး ႀကိမ္ (တစ္ေန့ သံုးမီလီဂရမ္) - ေျခာက္ႏွစ္မွ ၈ ႏွစ္ ကေလး မ်ားအတြက္- ၂ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့ႏွစ္ ႀကိမ္ (တစ္ေန့ေလး မီလီဂရမ္) - ကိုးႏွစ္မွ ၁၂ ႏွစ္ကေလးမ်ား အတြက္- ၂ မီလီဂရမ္ တစ္ေန့သံုးႀကိမ္ (တစ္ေန့ေျခာက္မီလီဂရမ္) (Loperamide ေဆးကဒ္တြင္ တစ္လံုးလွ်င္ ၂ မီလီဂရမ္ပါဝင္ပါသည္) ေနာက္ရက္မ်ားတြင္ ေပးရမည္႕ ပမာဏ ေနာက္ရက္မ်ားတြင္ ဝမ္းထပ္သြားမွ သာ ေဆးစပ္တိုက္သင္႕သည္။ တစ္ေန့ေပး ရမည္႕ပမာဏမွာ ပထမရက္တြင္ ေပးရ မည္႕ပမာဏထက္ မေက်ာ္ေစသင္႕ေပ။

**မွတ္သားရမည္႕ အေျခခံအခ်က္ မ်ား**
 Loperamide ဝမ္းပိတ္ေဆးသည္ သံုးႏွစ္အထက္ ကေလးမ်ား ဝမ္းေလွ်ာ ရာတြင္ ကုသလွ်င္ ထိေရာက္ၿပီး စိတ္ခ် ရေသာေဆးဟု ယူဆႏိုင္သည္။ သို့ေသာ္ ゞင္းကို အရည္ဆံုး႐ံႈးမႈမ်ားေနေသာ၊ အာဟာရခ်ိဳ႔တဲ႕ေနေသာ၊ ေသြးဝမ္းသြားေန ေသာ ကေလးမ်ားတြင္ မေပးသင္႕ပါ။ မည္သို့ပင္ဆိုေစ ကေလးမ်ားအား တိုက္ ေတာ႕မည္ဆိုပါက ဝမ္းပိတ္ေအာင္ လုပ္၍ ရလာမည္႕အက်ိဳးႏွင္႕ ေဆးတိုက္ျခင္း ေၾကာင္႕ ျဖစ္လာႏိုင္သည္႕ ေဘးထြက္ဆိုး က်ိဳး ဘယ္ကပိုသာသည္ကို ခ်င္႕ခ်ိန္ၿပီးမွ ေပးသင္႕သည္။ ဓာတ္ဆားရည္ တိုက္ေကြ်းျခင္းႏွင့္ အာဟာရျပည္႕ဝေအာင္ ေကြ်းေမြးျခင္းတို့ သည္သာ ကေလးမ်ားဝမ္းေလွ်ာျခင္း အတြက္ စိတ္အခ်ရဆံုးႏွင္႕ အထိေရာက္ ဆံုး ကုထံုးမ်ားျဖစ္သျဖင္႕ ၄င္းတို့ကိုသာ အဓိကထားလုပ္ေဆာင္သင္႕သည္။ Loperamide သည္ အရည္ဆံုး႐ံႈးမႈမရွိ ေသာ သို့မဟုတ္ နည္းပါးေသာ သံုးႏွစ္ အထက္ ကေလးမ်ားတြင္ ၄င္းကုထံုးႏွစ္ မ်ိဳးႏွင္႕ တြဲဖက္ကာသာ အသံုးျပဳသင္႕ပါ ေၾကာင္း . . .။

 **ေဒါက္တာေက်ာ္စြာထြန္း (ေဆးဝါးေဗဒ)**

 Ref:Yoyarlay.com
 ေမမြန္ေက်ာ္