လူထုက်န္းမာေရး (ေသြးတိုးအေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း)

>
(Untreated hypertension)
...........................................
**Public Health**


ေသြးေပါင္ခ်ိန္ဆိုသည္မွာ……….
ေသြးေၾကာတစ္ေလွ်ာက္ ေသြးစီးသြားစဥ္ ေသြးေၾကာ နံရံေပၚ သက္ေရာက္ေသာဖိအားကို ေခၚသည္။

အေပၚေသြး (Systolic blood pressure) ဆိုသည္မွာ…………
ႏွလံုးကေသြးညွစ္ေနခိုက္ ေသြးေၾကာအတြင္းရိွ အျမင့္ဆံုးဖိအားကို ေခၚဆိုျပီး

ေအာက္ေသြး (Diastolic blood pressure) ဆိုသည္မွာ……….
ႏွလံုးေသြးျဖည့္ေနခုိက္ ေသြးေၾကာအတြင္းရိွ အနိမ့္ဆံုးဖိအားကို ေခၚဆိုပါသည္။

ေခတ္သစ္ေဆးပညာတြင္ ေသြးေပါင္တက္သည္ကို ေရာဂါတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားျပီး ျမန္မာအမ်ားစုတြင္ ေတြ႕ရတတ္ေသာ ေသြးေပါင္က်ျခင္းကို ေရာဂါတစ္ခုအေနျဖင့္ မသတ္မွတ္ထားပါ။ ေသြးေပါင္က်ျခင္းႏွင့္ ေသြးအားနည္းျခင္းသည္လည္း မတူညီပါ။ ေသြးေပါင္က်ျခင္းဆိုသည္မွာ အေပၚေသြးႏွင့္ ေအာက္ေသြးကို တိုင္းတာပါက ရိွသင့္ေသာ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ထက္ နည္းေနသည္ကို ေခၚဆိုျပီး ေသြးအားနည္းျခင္းဆိုသည္မွာ ေသြးအတြင္းရိွ ေသြးနီဥမ်ားတြင္ ပါ၀င္ေသာ ဟီမိုဂလုိဗင္ဓာတ္(Haemoglobin) အားနည္းျခင္းကို ဆိုလိုပါသည္။ ထိုအေျခအေနႏွစ္ခုသည္ မတူညီေသာ္လည္း ေရာဂါျဖစ္ရေသာ အေျခခံ အေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ တူညီပါသည္။ ၎မွာ အသားဓာတ္ႏွင့္ သံဓာတ္ကို ျပည့္စံုလံုေလာက္ေအာင္ မစားေသာက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။


**ေသြးတိုးေရာဂါ အဆင့္ သတ္မွတ္ခ်က္**

လူတစ္ေယာက္အတြက္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္သည္ အေပၚေသြး ၁၂၀၊ ေအာက္ေသြး ၈၀ ရိွပါက ပံုမွန္ေသြးေပါင္ခ်ိန္ဟု ေျပာ၍ ရပါသည္။ အေပၚေသြးႏွင့္ ေအာက္ေသြးကို အတိုေကာက္အားျဖင့္ ၁၂၀/၈၀ ဟု ေဖာ္ျပပါသည္။
အေပၚေသြးသည္ ၁၂၀ ႏွင့္ ၁၃၉ ၾကားရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၈၀ ႏွင့္ ၈၉ ၾကားရိွပါက pre hypertension အၾကိဳေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။ ေသြးတိုး ေရာဂါ ကနဦးေပါ့ဗ်ာ။
အေပၚေသြးသည္ ၁၄၀ ႏွင့္ ၁၅၉ ၾကားရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၉၀ ႏွင့္ ၉၉ ၾကားရိွပါက hypertension stage 1 အဆင့္တစ္ ေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။

အေပၚေသြးသည္ ၁၆၀ ႏွင့္ အထက္ ရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၁၀၀ ႏွင့္ အထက္ ရိွပါက hypertension stage 2 အဆင့္ႏွစ္ ေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။

**ေသြးတိုးေရာဂါျဖစ္ေအာင္ အားေပးေသာအခ်က္မ်ား**

• ေသြးတြင္း အဆီႏွင့္ ကိုလက္စတေရာ (Cholesterol)ဓာတ္မ်ားျခင္း
• အဆီအဆိမ့္ အစားမ်ားျခင္း
• အ၀လြန္ျခင္း
• ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ အားနည္းျခင္း
• ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
• အရက္ေသာက္ျခင္း
• ဆီးခ်ိဳရိွျခင္း
• ဆိုဒီယမ္မ်ားေသာ အစာမ်ား (ဆား၊ ဟင္းခ်ိဳမွဳန္႕၊ ဆိုဒါ) အလြန္အကၽြံစားျခင္း

**ေသြးတိုးေရာဂါ လကၡဏာမ်ား**

ေသြးတိုးေသာလူနာအမ်ားစုတြင္ ေသြးတိုးေရာဂါသည္ ေရာဂါလကၡဏာ အျမဲတမ္းမျပတတ္ပါ။ တစ္ခါတစ္ရံ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ဇက္ေၾကာတက္ျခင္း၊ မူးျခင္း၊ အျမင္မၾကည္လင္ျခင္း အစရိွေသာ လကၡဏာမ်ားကို တစ္ခါတစ္ရံ ျပသတတ္ပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္မွ ေရာဂါလကၡဏာျပေသာေၾကာင့္ တစ္ခါတစ္ရံတြင္သာ ေသြးတိုးတတ္သည္မဟုတ္ပါ။ ေသြးတိုးဟူသည္ ေရာဂါစျဖစ္ပါက ဆက္တိုက္ ေသြးတိုးသြားဖို႕သာ ရိွပါသည္။ ျပန္ေကာင္းသြားစရာ မရိွပါ။ ေရာဂါလကၡဏာ ေပၚသည္ႏွင့္ မေပၚသည္သာ ရိွပါသည္။ ထုိ႕ေၾကာင့္ လကၡဏာေပၚလွ်င္ ေဆးေသာက္မည္ မေပၚလွ်င္ ေဆးမေသာက္ဘဲေန၍ မရပါ။
မည္သည့္ေရာဂါလကၡဏာ မွ် မျပဘဲႏွင့္လည္း ေသြးတိုးေရာဂါ ဆိုးဆိုးရြားရြားရိွေနႏိုင္သည္ကို သတိျပဳပါ။

**ေသြးတိုး၏ ေနာက္ဆက္တဲြ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား**

• ႏွလံုး ၾကြက္သားထူျပီး ႏွလံုးအလုပ္ထိခုိက္ျခင္း၊ ႏွလံုးအားနည္းလာျခင္း၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းျခင္း၊ ပိတ္ျခင္း၊ ေဖာျခင္း။
• ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေပါက္ျခင္း၊ ပိတ္ျခင္း။
• အျမင္အာရံုခ်ိဳတဲ့၍ မ်က္စိကြယ္ႏိုင္ျခင္း။
• ေက်ာက္ကပ္ပ်က္စီးျပီး ဆီးဆိပ္တက္ျခင္းတို႔ ျဖစ္တတ္ပါသည္။

**သင့္တြင္ ေသြးတိုးေရာဂါရိွေနလွ်င္**

၁။ အေပၚေသြးကို ၁၀-၄၀ ခ်ရံုမွ်ျဖင့္ (၀ါ) ေအာက္ေသြးကို ၅-၆ ခ်ရံုမွ်ျဖင့္ ေလျဖတ္ျခင္း အႏၱရာယ္မွ ၄၀ % သက္သာျပီး ႏွလံုးေသြးေၾကာ ေရာဂါအႏၱရယ္မွ ၁၆% သက္သာႏိုင္ေၾကာင္း သတိျပဳပါ။

၂။ အေနအထိုင္ အစားအေသာက္ဆင္ျခင္ပါ။
ေဆးလိပ္ျဖတ္ပါ။
အရက္တစ္ေန႕ ႏွစ္ပက္ထက္ ပိုမေသာက္ပါႏွင့္။
အသားဆီ၊ အုန္းဆီ မစားပါႏွင့္။
အငန္၊ ခ်က္ထားေသာ ဆီ၊ ဟင္းခ်ိဳမွဳန္႕ေလွ်ာ့ပါ။
ငါးဟင္း တစ္ပတ္ ၃ ရက္စားပါ။
သစ္သီး၀လံ တစ္ေန႕ တစ္လံုးစားပါ။
တစ္ပတ္ ၃ ရက္၊ တစ္ရက္နာရီ၀က္ ေခၽြးထြက္ေအာင္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။
ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားလွ်င္ စနစ္တက်ေလ်ာ့ခ်ပါ။
ပူပင္ေသာကနည္းေအာင္ေနပါ။ တရားထုိင္ပါ။

၃။ ေသြးေပါင္က်ေဆးကို ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားသည့္အတိုင္း တိက်စြာ ေသာက္ပါ။ (သင္ခံစားေနရေသာ ေရာဂါ လကၡဏာေပၚမူတည္၍ သင့္ဖာသာ ေဆးအတိုးအေလ်ာ့ မလုပ္ပါႏွင့္)


**ေသြးေပါင္တိုင္းျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍**

၁။ မတိုင္းမီ နာရီ၀က္အတြင္း အစာစားျခင္း၊ ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း ႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ျခင္း မလုပ္သင့္ပါ။
၂။ ၀မ္းနည္း၀မ္းသာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားခ်ိန္တြင္ မတိုင္းသင့္ပါ။
၃။ မတိုင္းမီ ၁၀ မိနစ္ ကိုယ္ေရာစိတ္ပါ ေျဖေလွ်ာ့အနားယူပါ။
၄။ လက္ေမာင္းပတ္ေလအိတ္ႏွင့္ ႏွလံုး ေရျပင္ညီ တတန္းတည္း ရိွပါေစ။
၅။ တိုင္းေနစဥ္ ျငိမ္ျငိမ္ေနပါ၊ စကားမေျပာပါႏွင့္၊ မလႈပ္ပါႏွင့္။





Ref: Public Health

**ေမမြန္ေက်ာ္**

(Untreated hypertension)
...........................................
**Public Health**


ေသြးေပါင္ခ်ိန္ဆိုသည္မွာ……….
ေသြးေၾကာတစ္ေလွ်ာက္ ေသြးစီးသြားစဥ္ ေသြးေၾကာ နံရံေပၚ သက္ေရာက္ေသာဖိအားကို ေခၚသည္။

အေပၚေသြး (Systolic blood pressure) ဆိုသည္မွာ…………
ႏွလံုးကေသြးညွစ္ေနခိုက္ ေသြးေၾကာအတြင္းရိွ အျမင့္ဆံုးဖိအားကို ေခၚဆိုျပီး

ေအာက္ေသြး (Diastolic blood pressure) ဆိုသည္မွာ……….
ႏွလံုးေသြးျဖည့္ေနခုိက္ ေသြးေၾကာအတြင္းရိွ အနိမ့္ဆံုးဖိအားကို ေခၚဆိုပါသည္။

ေခတ္သစ္ေဆးပညာတြင္ ေသြးေပါင္တက္သည္ကို ေရာဂါတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားျပီး ျမန္မာအမ်ားစုတြင္ ေတြ႕ရတတ္ေသာ ေသြးေပါင္က်ျခင္းကို ေရာဂါတစ္ခုအေနျဖင့္ မသတ္မွတ္ထားပါ။ ေသြးေပါင္က်ျခင္းႏွင့္ ေသြးအားနည္းျခင္းသည္လည္း မတူညီပါ။ ေသြးေပါင္က်ျခင္းဆိုသည္မွာ အေပၚေသြးႏွင့္ ေအာက္ေသြးကို တိုင္းတာပါက ရိွသင့္ေသာ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ထက္ နည္းေနသည္ကို ေခၚဆိုျပီး ေသြးအားနည္းျခင္းဆိုသည္မွာ ေသြးအတြင္းရိွ ေသြးနီဥမ်ားတြင္ ပါ၀င္ေသာ ဟီမိုဂလုိဗင္ဓာတ္(Haemoglobin) အားနည္းျခင္းကို ဆိုလိုပါသည္။ ထိုအေျခအေနႏွစ္ခုသည္ မတူညီေသာ္လည္း ေရာဂါျဖစ္ရေသာ အေျခခံ အေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ တူညီပါသည္။ ၎မွာ အသားဓာတ္ႏွင့္ သံဓာတ္ကို ျပည့္စံုလံုေလာက္ေအာင္ မစားေသာက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။


**ေသြးတိုးေရာဂါ အဆင့္ သတ္မွတ္ခ်က္**

လူတစ္ေယာက္အတြက္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္သည္ အေပၚေသြး ၁၂၀၊ ေအာက္ေသြး ၈၀ ရိွပါက ပံုမွန္ေသြးေပါင္ခ်ိန္ဟု ေျပာ၍ ရပါသည္။ အေပၚေသြးႏွင့္ ေအာက္ေသြးကို အတိုေကာက္အားျဖင့္ ၁၂၀/၈၀ ဟု ေဖာ္ျပပါသည္။
အေပၚေသြးသည္ ၁၂၀ ႏွင့္ ၁၃၉ ၾကားရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၈၀ ႏွင့္ ၈၉ ၾကားရိွပါက pre hypertension အၾကိဳေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။ ေသြးတိုး ေရာဂါ ကနဦးေပါ့ဗ်ာ။
အေပၚေသြးသည္ ၁၄၀ ႏွင့္ ၁၅၉ ၾကားရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၉၀ ႏွင့္ ၉၉ ၾကားရိွပါက hypertension stage 1 အဆင့္တစ္ ေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။

အေပၚေသြးသည္ ၁၆၀ ႏွင့္ အထက္ ရိွျပီး ေအာက္ေသြးသည္ ၁၀၀ ႏွင့္ အထက္ ရိွပါက hypertension stage 2 အဆင့္ႏွစ္ ေသြးတိုးျခင္းဟုေခၚသည္။

**ေသြးတိုးေရာဂါျဖစ္ေအာင္ အားေပးေသာအခ်က္မ်ား**

• ေသြးတြင္း အဆီႏွင့္ ကိုလက္စတေရာ (Cholesterol)ဓာတ္မ်ားျခင္း
• အဆီအဆိမ့္ အစားမ်ားျခင္း
• အ၀လြန္ျခင္း
• ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ အားနည္းျခင္း
• ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
• အရက္ေသာက္ျခင္း
• ဆီးခ်ိဳရိွျခင္း
• ဆိုဒီယမ္မ်ားေသာ အစာမ်ား (ဆား၊ ဟင္းခ်ိဳမွဳန္႕၊ ဆိုဒါ) အလြန္အကၽြံစားျခင္း

**ေသြးတိုးေရာဂါ လကၡဏာမ်ား**

ေသြးတိုးေသာလူနာအမ်ားစုတြင္ ေသြးတိုးေရာဂါသည္ ေရာဂါလကၡဏာ အျမဲတမ္းမျပတတ္ပါ။ တစ္ခါတစ္ရံ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ဇက္ေၾကာတက္ျခင္း၊ မူးျခင္း၊ အျမင္မၾကည္လင္ျခင္း အစရိွေသာ လကၡဏာမ်ားကို တစ္ခါတစ္ရံ ျပသတတ္ပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္မွ ေရာဂါလကၡဏာျပေသာေၾကာင့္ တစ္ခါတစ္ရံတြင္သာ ေသြးတိုးတတ္သည္မဟုတ္ပါ။ ေသြးတိုးဟူသည္ ေရာဂါစျဖစ္ပါက ဆက္တိုက္ ေသြးတိုးသြားဖို႕သာ ရိွပါသည္။ ျပန္ေကာင္းသြားစရာ မရိွပါ။ ေရာဂါလကၡဏာ ေပၚသည္ႏွင့္ မေပၚသည္သာ ရိွပါသည္။ ထုိ႕ေၾကာင့္ လကၡဏာေပၚလွ်င္ ေဆးေသာက္မည္ မေပၚလွ်င္ ေဆးမေသာက္ဘဲေန၍ မရပါ။
မည္သည့္ေရာဂါလကၡဏာ မွ် မျပဘဲႏွင့္လည္း ေသြးတိုးေရာဂါ ဆိုးဆိုးရြားရြားရိွေနႏိုင္သည္ကို သတိျပဳပါ။

**ေသြးတိုး၏ ေနာက္ဆက္တဲြ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား**

• ႏွလံုး ၾကြက္သားထူျပီး ႏွလံုးအလုပ္ထိခုိက္ျခင္း၊ ႏွလံုးအားနည္းလာျခင္း၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းျခင္း၊ ပိတ္ျခင္း၊ ေဖာျခင္း။
• ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေပါက္ျခင္း၊ ပိတ္ျခင္း။
• အျမင္အာရံုခ်ိဳတဲ့၍ မ်က္စိကြယ္ႏိုင္ျခင္း။
• ေက်ာက္ကပ္ပ်က္စီးျပီး ဆီးဆိပ္တက္ျခင္းတို႔ ျဖစ္တတ္ပါသည္။

**သင့္တြင္ ေသြးတိုးေရာဂါရိွေနလွ်င္**

၁။ အေပၚေသြးကို ၁၀-၄၀ ခ်ရံုမွ်ျဖင့္ (၀ါ) ေအာက္ေသြးကို ၅-၆ ခ်ရံုမွ်ျဖင့္ ေလျဖတ္ျခင္း အႏၱရာယ္မွ ၄၀ % သက္သာျပီး ႏွလံုးေသြးေၾကာ ေရာဂါအႏၱရယ္မွ ၁၆% သက္သာႏိုင္ေၾကာင္း သတိျပဳပါ။

၂။ အေနအထိုင္ အစားအေသာက္ဆင္ျခင္ပါ။
ေဆးလိပ္ျဖတ္ပါ။
အရက္တစ္ေန႕ ႏွစ္ပက္ထက္ ပိုမေသာက္ပါႏွင့္။
အသားဆီ၊ အုန္းဆီ မစားပါႏွင့္။
အငန္၊ ခ်က္ထားေသာ ဆီ၊ ဟင္းခ်ိဳမွဳန္႕ေလွ်ာ့ပါ။
ငါးဟင္း တစ္ပတ္ ၃ ရက္စားပါ။
သစ္သီး၀လံ တစ္ေန႕ တစ္လံုးစားပါ။
တစ္ပတ္ ၃ ရက္၊ တစ္ရက္နာရီ၀က္ ေခၽြးထြက္ေအာင္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။
ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားလွ်င္ စနစ္တက်ေလ်ာ့ခ်ပါ။
ပူပင္ေသာကနည္းေအာင္ေနပါ။ တရားထုိင္ပါ။

၃။ ေသြးေပါင္က်ေဆးကို ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားသည့္အတိုင္း တိက်စြာ ေသာက္ပါ။ (သင္ခံစားေနရေသာ ေရာဂါ လကၡဏာေပၚမူတည္၍ သင့္ဖာသာ ေဆးအတိုးအေလ်ာ့ မလုပ္ပါႏွင့္)


**ေသြးေပါင္တိုင္းျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍**

၁။ မတိုင္းမီ နာရီ၀က္အတြင္း အစာစားျခင္း၊ ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း ႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ျခင္း မလုပ္သင့္ပါ။
၂။ ၀မ္းနည္း၀မ္းသာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားခ်ိန္တြင္ မတိုင္းသင့္ပါ။
၃။ မတိုင္းမီ ၁၀ မိနစ္ ကိုယ္ေရာစိတ္ပါ ေျဖေလွ်ာ့အနားယူပါ။
၄။ လက္ေမာင္းပတ္ေလအိတ္ႏွင့္ ႏွလံုး ေရျပင္ညီ တတန္းတည္း ရိွပါေစ။
၅။ တိုင္းေနစဥ္ ျငိမ္ျငိမ္ေနပါ၊ စကားမေျပာပါႏွင့္၊ မလႈပ္ပါႏွင့္။





Ref: Public Health

**ေမမြန္ေက်ာ္**