>

-လူထုက်န္းမာေရး (ေႏြရာသီတြင္ ဆင္ျခင္သင့္သည္မ်ား ) -

**Public Health** 

၁။ ေရခဲေရေသာက္တဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ ပူျပင္းတာ မွန္ေပမယ့္ ေရခဲေရ ေအးေအးေသာက္တာ သင့္ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ရဲ႕ အပူခ်ိန္ေတြၾကားမွာ အပူအေအး မမွ်တမႈ ျဖစ္ေစတာေၾကာင့္ မေသာက္သင့္ပါဘူး။ သင္က ေရခဲေရ ေသာက္ေလ့၊ ေသာက္ထရွိသူ တစ္ေယာက္ျဖစ္ေနရင္ ေနပူထဲကေန ျပန္ေရာက္လာခ်င္းေတာ့ ေရခဲေရကို ခ်က္ခ်င္း မေသာက္ပါနဲ႔။ ခဏေလာက္နားပါ။ ၿပီးမွ ေရခဲေရ ေသာက္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ ႐ိုး႐ိုးေရ ေသာက္တာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ၂။ ကိုယ္ပူႀကီးတဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ ဖ်ားနာလာတဲ့အခါ အဝတ္အစား ထူထူဝတ္၊ ေစာင္အထပ္ထပ္ၿခံဳၿပီး ေခၽြးထုတ္တာမ်ဳိးေတြ မလုပ္ပါနဲ႔။ ေရာဂါ ပိုဆိုးသြားႏိုင္ပါတယ္။ ဖ်ားနာၿပီး ကိုယ္ပူႀကီးေနခဲ့ရင္ ခႏၶာကိုယ္ကို ေအးေအာင္လုပ္ေပးပါ။ ေရဖတ္ဝတ္ ကပ္ေပးတာ၊ ေရခဲကပ္ေပးတာမ်ဳိး ျပဳလုပ္ေပးပါ။ လိုအပ္ပါက တစ္ကိုယ္လံုး ေအးသြားေအာင္ ေရခ်ဳိးခ်ေပးပါ။ ၃။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တဲ့အခါ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာက က်န္းမာေရးအတြက္ သင့္ေတာ္ၿပီး လုပ္သင့္လုပ္ထိုက္တဲ့ အရာပါ။ ဒါေပမဲ့ ေႏြရာသီမွာေတာ့ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာမ်ဳိးကို ေရွာင္ပါ။ ေခၽြးထြက္မ်ားၿပီး ကုန္ခန္းသြားတဲ့ ဓာတ္ဆားနဲ႔ ေရဓာတ္ကို ျပန္မျဖည့္ေပးႏိုင္ရင္ အသက္အႏၲရာယ္အထိ ဒုကၡေပးႏိုင္ပါတယ္။ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ေပးပါ။ ေႏြရာသီရဲ႕ အပူဒဏ္ေၾကာင့္ ဆံုး႐ံႈးသြားတဲ့ ေရဓာတ္ကို ျပန္ျဖည့္ေပးႏုိင္ေစဖို႔ ေရမ်ားမ်ား ေသာက္သံုးေပးတာက အသင့္ေတာ္ဆံုးပါ။ ၄။ ေနပူထဲသြားတဲ့အခါ ေႏြရာသီရဲ႕ ပူျပင္းတဲ့ ေနေရာင္ျခည္ေအာက္မွာ ထီး၊ ဦးထုပ္ မပါဘဲ ေလွ်ာက္သြားေနလို႔ သင့္ေတာ္ပါ့မလား။ ထီးနဲ႔ဖိနပ္ မပါရင္ ေႏြရာသီက သင့္အတြက္ အက်ည္းတန္ေနမွာပါ။ ေႏြရာသီရဲ႕ ပူျပင္းတဲ့ ေနေရာင္ေအာက္မွာ သင့္အသားအေရကို ေႏြအပူဒဏ္ကေန ႀကံ့ႀကံ့ခံ ကာကြယ္ေပးဖို႔ သင္အျပင္သြားတိုင္း ထီးယူသြားဖို႔နဲ႔ ေနေရာင္ေအာက္ ေရာက္တဲ့အခါ ထီး၊ ဦးထုပ္ေဆာင္းဖို႔ မေမ့ပါနဲ႔။ ေနေရာင္ျခည္ေၾကာင့္ မ်က္ဝန္းတစ္ဝိုက္မွာ အေရးေၾကာင္း ျဖစ္တာကို ကာကြယ္ဖို႔ ေနပူထဲသြားတဲ့အခါ ေနေရာင္ျခည္ကို အမွန္တကယ္ ကာကြယ္ေပးႏုိင္တဲ့ ေနကာမ်က္မွန္တပ္ပါ။ ၅။ ဝမ္းႏုတ္ေဆးေသာက္တဲ့အခါ ဝမ္းႏုတ္ေဆးေသာက္တာေတြက ဓာတ္ဆားနဲ႔ ေရဓာတ္ကို ခန္းေျခာက္သြားေစပါတယ္။ ေႏြရာသီလုိ ပူျပင္းခ်ိန္မွာ ဝမ္းႏုတ္ေဆး မစားသင့္ပါဘူး။ လိုအပ္ပါက ဆရာဝန္နဲ႔ ျပသတိုင္ပင္ၿပီး ဆရာဝန္ရဲ႕ ၫႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း လိုက္နာေဆာင္ရြက္ပါ။ ၆။ အသီးအႏွံစားတဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ အပူရွိန္ျပင္းတာေၾကာင့္ အသီးေတြ မွည့္လြယ္ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ သင့္အိမ္မွာ ဝယ္ထားတဲ့ အသီးေတြ အမွည့္လြန္သြားခဲ့ရင္ လႊင့္ပစ္ရမွာ ႏွေျမာၿပီး မစားပါနဲ႔။ အထူးသျဖင့္ လမ္းမွာ သင္ဝယ္စားတဲ့ အသီးေတြကလည္း အမွည့္လြန္ေနႏုိင္ပါတယ္။ အမွည့္လြန္ အသီးေတြက ပိုခ်ဳိတာေၾကာင့္ ယင္ေကာင္ေတြ နားႏိုင္ပါတယ္။ ယင္ေကာင္ရဲ႕ ေျခေထာက္မွာ ေရာဂါပိုးေတြ သယ္ေဆာင္ထားတာေၾကာင့္ သင့္ဆီ ေရာဂါပိုးေတြ ကူးစက္ႏိုင္ဖုိ႔ အခြင့္အလမ္း မ်ားပါတယ္။ ၇။ အစားအေသာက္ေတြ စားတဲ့အခါ ေရာဂါပိုးေတြထဲက အသည္းေရာင္အသားဝါ ေအပိုးေတြကို အစားအေသာက္ေတြကေန တစ္ဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ေအပိုးရွိသူရဲ႕ မစင္ကေန တစ္ဆင့္ တျခားသူေတြကို ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ အီးပုိးကေတာ့ ေရကေန တစ္ဆင့္ ကူးတာမ်ားပါတယ္။ ေအပိုးက သာမန္လူေကာင္းေတြမွာ ေရာဂါဆိုးဆိုးရြားရြား မျဖစ္ေပမယ့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ေတြမွာေတာ့ အသက္အႏၲရာယ္ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ေႏြရာသီမွာ ကူးစက္မႈအမ်ားဆံုး ေရာဂါပိုးကေတာ့ Escherichiacoli (E-coli) ျဖစ္ၿပီး ဝမ္းေရာဂါကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ တျခားဝမ္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ပိုးေတြထဲက Rota-viruses က ကေလးေရာ၊ လူႀကီးမွာပါ အျဖစ္မ်ားတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္တစ္မ်ဳိးပါ။ ၈။ အဝတ္အစား ဝတ္ဆင္တဲ့အခါ ခ်ည္ထည္ ပြပြေခ်ာင္ေခ်ာင္ အက်ႌေတြက ေလဝင္ေလထြက္ ေကာင္းတာေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္ကို ေအးျမေနေစၿပီး ေခၽြးထြက္ နည္းေစပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တဲ့အခါ ေခၽြးစုပ္ယူႏုိင္တဲ့ အဝတ္အစားမ်ဳိးကို ဝတ္ဆင္ဖုိ႔လိုပါတယ္။ အဝတ္အစားကို ႏွစ္ထပ္၊ သံုးထပ္ဝတ္ဆင္တာမ်ဳိးက ေႏြရာသီမွာ ဖက္ရွင္က်တဲ့ ဝတ္ဆင္မႈမ်ဳိး မျဖစ္ေစဘဲ ပူအိုက္ကာ စိတ္႐ႈပ္ေထြးမႈ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေခၽြးထြက္တာကို ပိုအားေပးတာေၾကာင့္ အထပ္ထပ္ ဝတ္ဆင္တာမ်ဳိးကို ေရွာင္ပါ။ ၉။ ဖိစီးမႈမ်ားတဲ့အခါ ပူအိုက္လြန္းတာေၾကာင့္ ေခၽြးထြက္မ်ားၿပီး စိတ္ဖိစီးမႈကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈ မ်ားတာေၾကာင့္လည္း ေခၽြးထြက္မ်ားတာကုိ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဖိစီးမႈနဲ႔ ေခၽြးထြက္မ်ားတာက အျပန္အလွန္ သက္ေရာက္မႈ ရွိေနပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားတဲ့အခါ ခႏၶာကုိယ္ကို အနားရေစမယ့္ ေယာဂက်င့္တာ၊ တရားအားထုတ္တာနဲ႔ အသက္႐ွဴ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေပးပါ။ ဒီနည္းေတြက ေခၽြးထြက္မ်ားတာကို ကုစားႏုိင္ပါတယ္။

 ဇာျခည္ဝင္း (ေဆးဝါးတကၠသိုလ္)  

Posted by..... May Mon Kyaw

-လူထုက်န္းမာေရး (ေႏြရာသီတြင္ ဆင္ျခင္သင့္သည္မ်ား ) -

**Public Health** 

၁။ ေရခဲေရေသာက္တဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ ပူျပင္းတာ မွန္ေပမယ့္ ေရခဲေရ ေအးေအးေသာက္တာ သင့္ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ရဲ႕ အပူခ်ိန္ေတြၾကားမွာ အပူအေအး မမွ်တမႈ ျဖစ္ေစတာေၾကာင့္ မေသာက္သင့္ပါဘူး။ သင္က ေရခဲေရ ေသာက္ေလ့၊ ေသာက္ထရွိသူ တစ္ေယာက္ျဖစ္ေနရင္ ေနပူထဲကေန ျပန္ေရာက္လာခ်င္းေတာ့ ေရခဲေရကို ခ်က္ခ်င္း မေသာက္ပါနဲ႔။ ခဏေလာက္နားပါ။ ၿပီးမွ ေရခဲေရ ေသာက္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ ႐ိုး႐ိုးေရ ေသာက္တာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ၂။ ကိုယ္ပူႀကီးတဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ ဖ်ားနာလာတဲ့အခါ အဝတ္အစား ထူထူဝတ္၊ ေစာင္အထပ္ထပ္ၿခံဳၿပီး ေခၽြးထုတ္တာမ်ဳိးေတြ မလုပ္ပါနဲ႔။ ေရာဂါ ပိုဆိုးသြားႏိုင္ပါတယ္။ ဖ်ားနာၿပီး ကိုယ္ပူႀကီးေနခဲ့ရင္ ခႏၶာကိုယ္ကို ေအးေအာင္လုပ္ေပးပါ။ ေရဖတ္ဝတ္ ကပ္ေပးတာ၊ ေရခဲကပ္ေပးတာမ်ဳိး ျပဳလုပ္ေပးပါ။ လိုအပ္ပါက တစ္ကိုယ္လံုး ေအးသြားေအာင္ ေရခ်ဳိးခ်ေပးပါ။ ၃။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တဲ့အခါ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာက က်န္းမာေရးအတြက္ သင့္ေတာ္ၿပီး လုပ္သင့္လုပ္ထိုက္တဲ့ အရာပါ။ ဒါေပမဲ့ ေႏြရာသီမွာေတာ့ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာမ်ဳိးကို ေရွာင္ပါ။ ေခၽြးထြက္မ်ားၿပီး ကုန္ခန္းသြားတဲ့ ဓာတ္ဆားနဲ႔ ေရဓာတ္ကို ျပန္မျဖည့္ေပးႏိုင္ရင္ အသက္အႏၲရာယ္အထိ ဒုကၡေပးႏိုင္ပါတယ္။ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ေပးပါ။ ေႏြရာသီရဲ႕ အပူဒဏ္ေၾကာင့္ ဆံုး႐ံႈးသြားတဲ့ ေရဓာတ္ကို ျပန္ျဖည့္ေပးႏုိင္ေစဖို႔ ေရမ်ားမ်ား ေသာက္သံုးေပးတာက အသင့္ေတာ္ဆံုးပါ။ ၄။ ေနပူထဲသြားတဲ့အခါ ေႏြရာသီရဲ႕ ပူျပင္းတဲ့ ေနေရာင္ျခည္ေအာက္မွာ ထီး၊ ဦးထုပ္ မပါဘဲ ေလွ်ာက္သြားေနလို႔ သင့္ေတာ္ပါ့မလား။ ထီးနဲ႔ဖိနပ္ မပါရင္ ေႏြရာသီက သင့္အတြက္ အက်ည္းတန္ေနမွာပါ။ ေႏြရာသီရဲ႕ ပူျပင္းတဲ့ ေနေရာင္ေအာက္မွာ သင့္အသားအေရကို ေႏြအပူဒဏ္ကေန ႀကံ့ႀကံ့ခံ ကာကြယ္ေပးဖို႔ သင္အျပင္သြားတိုင္း ထီးယူသြားဖို႔နဲ႔ ေနေရာင္ေအာက္ ေရာက္တဲ့အခါ ထီး၊ ဦးထုပ္ေဆာင္းဖို႔ မေမ့ပါနဲ႔။ ေနေရာင္ျခည္ေၾကာင့္ မ်က္ဝန္းတစ္ဝိုက္မွာ အေရးေၾကာင္း ျဖစ္တာကို ကာကြယ္ဖို႔ ေနပူထဲသြားတဲ့အခါ ေနေရာင္ျခည္ကို အမွန္တကယ္ ကာကြယ္ေပးႏုိင္တဲ့ ေနကာမ်က္မွန္တပ္ပါ။ ၅။ ဝမ္းႏုတ္ေဆးေသာက္တဲ့အခါ ဝမ္းႏုတ္ေဆးေသာက္တာေတြက ဓာတ္ဆားနဲ႔ ေရဓာတ္ကို ခန္းေျခာက္သြားေစပါတယ္။ ေႏြရာသီလုိ ပူျပင္းခ်ိန္မွာ ဝမ္းႏုတ္ေဆး မစားသင့္ပါဘူး။ လိုအပ္ပါက ဆရာဝန္နဲ႔ ျပသတိုင္ပင္ၿပီး ဆရာဝန္ရဲ႕ ၫႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း လိုက္နာေဆာင္ရြက္ပါ။ ၆။ အသီးအႏွံစားတဲ့အခါ ေႏြရာသီမွာ အပူရွိန္ျပင္းတာေၾကာင့္ အသီးေတြ မွည့္လြယ္ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ သင့္အိမ္မွာ ဝယ္ထားတဲ့ အသီးေတြ အမွည့္လြန္သြားခဲ့ရင္ လႊင့္ပစ္ရမွာ ႏွေျမာၿပီး မစားပါနဲ႔။ အထူးသျဖင့္ လမ္းမွာ သင္ဝယ္စားတဲ့ အသီးေတြကလည္း အမွည့္လြန္ေနႏုိင္ပါတယ္။ အမွည့္လြန္ အသီးေတြက ပိုခ်ဳိတာေၾကာင့္ ယင္ေကာင္ေတြ နားႏိုင္ပါတယ္။ ယင္ေကာင္ရဲ႕ ေျခေထာက္မွာ ေရာဂါပိုးေတြ သယ္ေဆာင္ထားတာေၾကာင့္ သင့္ဆီ ေရာဂါပိုးေတြ ကူးစက္ႏိုင္ဖုိ႔ အခြင့္အလမ္း မ်ားပါတယ္။ ၇။ အစားအေသာက္ေတြ စားတဲ့အခါ ေရာဂါပိုးေတြထဲက အသည္းေရာင္အသားဝါ ေအပိုးေတြကို အစားအေသာက္ေတြကေန တစ္ဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ေအပိုးရွိသူရဲ႕ မစင္ကေန တစ္ဆင့္ တျခားသူေတြကို ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ အီးပုိးကေတာ့ ေရကေန တစ္ဆင့္ ကူးတာမ်ားပါတယ္။ ေအပိုးက သာမန္လူေကာင္းေတြမွာ ေရာဂါဆိုးဆိုးရြားရြား မျဖစ္ေပမယ့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ေတြမွာေတာ့ အသက္အႏၲရာယ္ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ေႏြရာသီမွာ ကူးစက္မႈအမ်ားဆံုး ေရာဂါပိုးကေတာ့ Escherichiacoli (E-coli) ျဖစ္ၿပီး ဝမ္းေရာဂါကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ တျခားဝမ္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ပိုးေတြထဲက Rota-viruses က ကေလးေရာ၊ လူႀကီးမွာပါ အျဖစ္မ်ားတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္တစ္မ်ဳိးပါ။ ၈။ အဝတ္အစား ဝတ္ဆင္တဲ့အခါ ခ်ည္ထည္ ပြပြေခ်ာင္ေခ်ာင္ အက်ႌေတြက ေလဝင္ေလထြက္ ေကာင္းတာေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္ကို ေအးျမေနေစၿပီး ေခၽြးထြက္ နည္းေစပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တဲ့အခါ ေခၽြးစုပ္ယူႏုိင္တဲ့ အဝတ္အစားမ်ဳိးကို ဝတ္ဆင္ဖုိ႔လိုပါတယ္။ အဝတ္အစားကို ႏွစ္ထပ္၊ သံုးထပ္ဝတ္ဆင္တာမ်ဳိးက ေႏြရာသီမွာ ဖက္ရွင္က်တဲ့ ဝတ္ဆင္မႈမ်ဳိး မျဖစ္ေစဘဲ ပူအိုက္ကာ စိတ္႐ႈပ္ေထြးမႈ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေခၽြးထြက္တာကို ပိုအားေပးတာေၾကာင့္ အထပ္ထပ္ ဝတ္ဆင္တာမ်ဳိးကို ေရွာင္ပါ။ ၉။ ဖိစီးမႈမ်ားတဲ့အခါ ပူအိုက္လြန္းတာေၾကာင့္ ေခၽြးထြက္မ်ားၿပီး စိတ္ဖိစီးမႈကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈ မ်ားတာေၾကာင့္လည္း ေခၽြးထြက္မ်ားတာကုိ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဖိစီးမႈနဲ႔ ေခၽြးထြက္မ်ားတာက အျပန္အလွန္ သက္ေရာက္မႈ ရွိေနပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားတဲ့အခါ ခႏၶာကုိယ္ကို အနားရေစမယ့္ ေယာဂက်င့္တာ၊ တရားအားထုတ္တာနဲ႔ အသက္႐ွဴ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေပးပါ။ ဒီနည္းေတြက ေခၽြးထြက္မ်ားတာကို ကုစားႏုိင္ပါတယ္။

 ဇာျခည္ဝင္း (ေဆးဝါးတကၠသိုလ္)  

Posted by..... May Mon Kyaw