>

-လူထုက်န္းမာေရး(အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး၏ မူလအရင္းခံ ဇာစ္ျမစ္ ပိုေ ရွး က် ဟု ေျပာဆို)–

**Public Health**

 အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး၏ မူလအရင္းခံ ဇာစ္ျမစ္ကို လိုက္လံစူးစမ္းခဲ့ရာတြင္ နွစ္ေပါင္းေထာင္ေသာင္းမ်ားစြာမက ထို့ထက္ ပိုေစာ၍ နွစ္သန္းနွင့္ခီ်သည့္ အခိ်န္ကာလအထိ ေျခရာေကာက္ေဖာ္ထုတ္ရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း သုေတသန ပညာရွင္မ်ားက ေျပာၾကားသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ ၂၀ ရာစုနွစ္မ်ား အတြင္း လူတို့တြင္ ကူးစက္ျဖစ္ပြားခဲ့ သည့္ ေရာဂါျဖစ္ပြားေစေသာ အိတ္ခ်္ အိုင္ဗီြပိုး ေပၚေပါက္ခဲ့သည္မွာ မူလ ခန့္မွန္းသည္ထက္ နွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေရွးက်ျပီး ေပၚေပါက္ေနခဲ့ေသာ ေရာဂါပိုးျဖစ္သည္ဟု သုေတသန အဖဲြ့က ေျပာၾကားျခင္းျဖစ္သည္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုးနွင့္ အလား သဏၭာန္တူ မို်းနီးပိုးတစ္မို်းသည္ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္သန္းေပါင္း ငါးသန္း နွင့္ ၁၂ သန္းတြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္ မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ ဟု မို်းဗီဇ ပညာရွင္မ်ားက ထုတ္ေဖာ္ ျပသခဲ့ၾကသည္။ ထိုကဲ့သို့ သုေတသန ျပုေတြ့ရိွခ်က္သည္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ ပိုးနွင့္ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ေရာဂါတို့၏ ဇာစ္ျမစ္ကို နားလည္နိုင္ေရး ဦးတည္ ေပးသြားနိုင္ဖြယ္ရိွသည့္ သုေတသန ျပုခ်က္လည္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာအနံွ့ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး ကူး စက္ခံရသူ ဦးေရသည္ ၃၄ သန္း ရိွေနသည္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြကဲ့သို့ ပိုးတစ္မို်းျဖစ္သည့္ ူနညအငလငမက်န် ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးသည္ အာဖရိက ပရိုင္း မိတ္မ်ား (နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား) တြင္ ကူးစက္ ျပန့္ပြားေနသည္ကို သိပၸံပညာ ရွင္မ်ား အခိ်န္ၾကာျမင့္စြာကတည္းက ခန့္မွန္းသိရိွျပီးျဖစ္သည္။ ယခင္က မို်းဗီဇသုေတသနျပု လုပ္ခဲ့သည္တြင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုးနွင့္ မို်းစပ္ခ်င္းနီးစပ္သည့္ ပိုးသည္ လြန္ခဲ့ ေသာ နွစ္ေထာင္ေသာင္းေက်ာ္က စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ဟု အၾကံျပု ေဆြးေနြးေဖာ္ျပသည္။ သို့ေသာ္လည္း ထိုေဖာ္ျပခ်က္ကို တခို့်ပါရဂူမ်ားက ေလွ်ာ့တြက္လြန္းသည့္ခန့္မွန္းခ်က္ဟု သံသယပြားကာ သုေတသနျပုသည္။ အေမရိကန္ ဆီယက္တဲလ္ရိွ ၀ါရွင္တန္တကၠသိုလ္နွင့္ ဖရက္ဟတ္ ခ်င္ဆန္ကင္ဆာ သုေတသန စင္တာ တို့က အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းတူ ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးကိုမ်ားစြာေသာ နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား တြင္ရွာေဖြစူးစမ္းကာ သုေတသန ျပုခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္ပန္ဆီ ေမ်ာက္၀ံ၊ ေအာ္ရန္ဂူတန္ ေမ်ာက္၀ံနွင့္ ေဂၚ ရီလာေမ်ာက္၀ံစသည့္ ပရိုင္းမိတ္မ်ား တြင္ ပိုးမႊားနွင့္ မို်းရိုးဗီဇတို့ကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ငါးသန္းနွင့္ ၁၆ သန္းအလြန္တြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ား ၏ ဇီ၀ကိုယ္ခံအားစနစ္ ေဗဒမ်ား ဆင့္ကဲ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚမႈနွင့္အတူ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းနီးစပ္ပိုးမႊား စတင္ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္လာသည္ဟု ဆို သည္။ ဂ်ာနယ္၌ သုေတသနျပုခ်က္ကို ေဖာ္ျပရာ လူ သားမို်းနြယ္နွင့္ နီးစပ္ေသာ ေမ်ာက္ နွင့္လူ၀ံကဲ့သို့ေသာ သတၱ၀ါမ်ားမို်းဗီဇ ကိုယ္ခံစြမ္းအား စနစ္ဆင့္ကဲ ေျပာင္း လဲမႈသည္ ပိုးမႊားမွ ေရာဂါျဖစ္ေပၚ လာနိုင္မႈကို မည္သို့တြန္းလွန္ တိုက္ ဖ်က္နိုင္သည္ကို သဲလြန္စမွတစ္ဆင့္ အေျဖေဖာ္နိုင္ဖြေဆြးေနြးေဖာ္ျပသည္။

သို့ေသာ္လည္းထိုေဖာ္ျပခ်က္ကို တခို့်ပါရဂူမ်ားက ေလွ်ာ့တြက္လြန္းသည့္ခန့္မွန္းခ်က္ဟု သံသယပြားကာ သုေတသနျပုသည္။ အေမရိကန္ ဆီယက္တဲလ္ရိွ ၀ါရွင္တန္တကၠသိုလ္နွင့္ ဖရက္ဟတ္ ခ်င္ဆန္ကင္ဆာ သုေတသန စင္တာ တို့က အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းတူ ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးကိုမ်ားစြာေသာ နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား တြင္ရွာေဖြစူးစမ္းကာ သုေတသန ျပုခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္ပန္ဆီ ေမ်ာက္၀ံ၊ ေအာ္ရန္ဂူတန္ ေမ်ာက္၀ံနွင့္ ေဂၚ ရီလာေမ်ာက္၀ံစသည့္ ပရိုင္းမိတ္မ်ား တြင္ ပိုးမႊားနွင့္ မို်းရိုးဗီဇတို့ကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ငါးသန္းနွင့္ ၁၆ သန္းအလြန္တြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ား ၏ ဇီ၀ကိုယ္ခံအားစနစ္ ေဗဒမ်ား ဆင့္ကဲ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚမႈနွင့္အတူ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းနီးစပ္ပိုးမႊား စတင္ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္လာသည္ဟု ဆို သည္။ ဏူသ် ဏေအ့သါနည် ဂ်ာနယ္၌ သုေတသနျပုခ်က္ကို ေဖာ္ျပရာ လူ သားမို်းနြယ္နွင့္ နီးစပ္ေသာ ေမ်ာက္ နွင့္လူ၀ံကဲ့သို့ေသာ သတၱ၀ါမ်ားမို်းဗီဇ ကိုယ္ခံစြမ္းအား စနစ္ဆင့္ကဲ ေျပာင္း လဲမႈသည္ ပိုးမႊားမွ ေရာဂါျဖစ္ေပၚ လာနိုင္မႈကို မည္သို့တြန္းလွန္ တိုက္ ဖ်က္နိုင္သည္ကို သဲလြန္စမွတစ္ဆင့္ အေျဖေဖာ္နိုင္ဖြယ္ ရိွလာေၾကာင္း လည္း ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။ 

**ေမာင္သံဆင့္**

-လူထုက်န္းမာေရး(အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး၏ မူလအရင္းခံ ဇာစ္ျမစ္ ပိုေ ရွး က် ဟု ေျပာဆို)–

**Public Health**

 အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး၏ မူလအရင္းခံ ဇာစ္ျမစ္ကို လိုက္လံစူးစမ္းခဲ့ရာတြင္ နွစ္ေပါင္းေထာင္ေသာင္းမ်ားစြာမက ထို့ထက္ ပိုေစာ၍ နွစ္သန္းနွင့္ခီ်သည့္ အခိ်န္ကာလအထိ ေျခရာေကာက္ေဖာ္ထုတ္ရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း သုေတသန ပညာရွင္မ်ားက ေျပာၾကားသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ ၂၀ ရာစုနွစ္မ်ား အတြင္း လူတို့တြင္ ကူးစက္ျဖစ္ပြားခဲ့ သည့္ ေရာဂါျဖစ္ပြားေစေသာ အိတ္ခ်္ အိုင္ဗီြပိုး ေပၚေပါက္ခဲ့သည္မွာ မူလ ခန့္မွန္းသည္ထက္ နွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေရွးက်ျပီး ေပၚေပါက္ေနခဲ့ေသာ ေရာဂါပိုးျဖစ္သည္ဟု သုေတသန အဖဲြ့က ေျပာၾကားျခင္းျဖစ္သည္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုးနွင့္ အလား သဏၭာန္တူ မို်းနီးပိုးတစ္မို်းသည္ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္သန္းေပါင္း ငါးသန္း နွင့္ ၁၂ သန္းတြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္ မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ ဟု မို်းဗီဇ ပညာရွင္မ်ားက ထုတ္ေဖာ္ ျပသခဲ့ၾကသည္။ ထိုကဲ့သို့ သုေတသန ျပုေတြ့ရိွခ်က္သည္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ ပိုးနွင့္ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ေရာဂါတို့၏ ဇာစ္ျမစ္ကို နားလည္နိုင္ေရး ဦးတည္ ေပးသြားနိုင္ဖြယ္ရိွသည့္ သုေတသန ျပုခ်က္လည္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာအနံွ့ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုး ကူး စက္ခံရသူ ဦးေရသည္ ၃၄ သန္း ရိွေနသည္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြကဲ့သို့ ပိုးတစ္မို်းျဖစ္သည့္ ူနညအငလငမက်န် ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးသည္ အာဖရိက ပရိုင္း မိတ္မ်ား (နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား) တြင္ ကူးစက္ ျပန့္ပြားေနသည္ကို သိပၸံပညာ ရွင္မ်ား အခိ်န္ၾကာျမင့္စြာကတည္းက ခန့္မွန္းသိရိွျပီးျဖစ္သည္။ ယခင္က မို်းဗီဇသုေတသနျပု လုပ္ခဲ့သည္တြင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြပိုးနွင့္ မို်းစပ္ခ်င္းနီးစပ္သည့္ ပိုးသည္ လြန္ခဲ့ ေသာ နွစ္ေထာင္ေသာင္းေက်ာ္က စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ဟု အၾကံျပု ေဆြးေနြးေဖာ္ျပသည္။ သို့ေသာ္လည္း ထိုေဖာ္ျပခ်က္ကို တခို့်ပါရဂူမ်ားက ေလွ်ာ့တြက္လြန္းသည့္ခန့္မွန္းခ်က္ဟု သံသယပြားကာ သုေတသနျပုသည္။ အေမရိကန္ ဆီယက္တဲလ္ရိွ ၀ါရွင္တန္တကၠသိုလ္နွင့္ ဖရက္ဟတ္ ခ်င္ဆန္ကင္ဆာ သုေတသန စင္တာ တို့က အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းတူ ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးကိုမ်ားစြာေသာ နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား တြင္ရွာေဖြစူးစမ္းကာ သုေတသန ျပုခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္ပန္ဆီ ေမ်ာက္၀ံ၊ ေအာ္ရန္ဂူတန္ ေမ်ာက္၀ံနွင့္ ေဂၚ ရီလာေမ်ာက္၀ံစသည့္ ပရိုင္းမိတ္မ်ား တြင္ ပိုးမႊားနွင့္ မို်းရိုးဗီဇတို့ကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ငါးသန္းနွင့္ ၁၆ သန္းအလြန္တြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ား ၏ ဇီ၀ကိုယ္ခံအားစနစ္ ေဗဒမ်ား ဆင့္ကဲ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚမႈနွင့္အတူ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းနီးစပ္ပိုးမႊား စတင္ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္လာသည္ဟု ဆို သည္။ ဂ်ာနယ္၌ သုေတသနျပုခ်က္ကို ေဖာ္ျပရာ လူ သားမို်းနြယ္နွင့္ နီးစပ္ေသာ ေမ်ာက္ နွင့္လူ၀ံကဲ့သို့ေသာ သတၱ၀ါမ်ားမို်းဗီဇ ကိုယ္ခံစြမ္းအား စနစ္ဆင့္ကဲ ေျပာင္း လဲမႈသည္ ပိုးမႊားမွ ေရာဂါျဖစ္ေပၚ လာနိုင္မႈကို မည္သို့တြန္းလွန္ တိုက္ ဖ်က္နိုင္သည္ကို သဲလြန္စမွတစ္ဆင့္ အေျဖေဖာ္နိုင္ဖြေဆြးေနြးေဖာ္ျပသည္။

သို့ေသာ္လည္းထိုေဖာ္ျပခ်က္ကို တခို့်ပါရဂူမ်ားက ေလွ်ာ့တြက္လြန္းသည့္ခန့္မွန္းခ်က္ဟု သံသယပြားကာ သုေတသနျပုသည္။ အေမရိကန္ ဆီယက္တဲလ္ရိွ ၀ါရွင္တန္တကၠသိုလ္နွင့္ ဖရက္ဟတ္ ခ်င္ဆန္ကင္ဆာ သုေတသန စင္တာ တို့က အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းတူ ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးကိုမ်ားစြာေသာ နို့တိုက္သတၱ၀ါမ်ား တြင္ရွာေဖြစူးစမ္းကာ သုေတသန ျပုခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္ပန္ဆီ ေမ်ာက္၀ံ၊ ေအာ္ရန္ဂူတန္ ေမ်ာက္၀ံနွင့္ ေဂၚ ရီလာေမ်ာက္၀ံစသည့္ ပရိုင္းမိတ္မ်ား တြင္ ပိုးမႊားနွင့္ မို်းရိုးဗီဇတို့ကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ငါးသန္းနွင့္ ၁၆ သန္းအလြန္တြင္ အာဖရိကရိွ ေမ်ာက္မ်ားနွင့္ လူ၀ံမ်ား ၏ ဇီ၀ကိုယ္ခံအားစနစ္ ေဗဒမ်ား ဆင့္ကဲ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚမႈနွင့္အတူ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြမို်းနီးစပ္ပိုးမႊား စတင္ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္လာသည္ဟု ဆို သည္။ ဏူသ် ဏေအ့သါနည် ဂ်ာနယ္၌ သုေတသနျပုခ်က္ကို ေဖာ္ျပရာ လူ သားမို်းနြယ္နွင့္ နီးစပ္ေသာ ေမ်ာက္ နွင့္လူ၀ံကဲ့သို့ေသာ သတၱ၀ါမ်ားမို်းဗီဇ ကိုယ္ခံစြမ္းအား စနစ္ဆင့္ကဲ ေျပာင္း လဲမႈသည္ ပိုးမႊားမွ ေရာဂါျဖစ္ေပၚ လာနိုင္မႈကို မည္သို့တြန္းလွန္ တိုက္ ဖ်က္နိုင္သည္ကို သဲလြန္စမွတစ္ဆင့္ အေျဖေဖာ္နိုင္ဖြယ္ ရိွလာေၾကာင္း လည္း ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။ 

**ေမာင္သံဆင့္**